آیت الله "محسن اراکی" دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی عصر روز پنج شنبه طی سخنانی در "نشست اول فقه و شهرسازی؛ افق ها و ضرورت ها" که در مشهد مقدس برگزار شد، اظهار داشت: فقه شهر سازی آن اصول و قواعدی است که در فقه ما برای زندگی شهری و ساختار شهری تبیین شده است.
وی با بیان اینکه در منابع دینی ما فقه جامع ای پیرامون شهرسازی وجود دارد که باید در این زمینه به آن استنباط شود، اظهار داشت: در منابع دینی ما دو نوع شهر وجود دارد و دو گونه شهر تعریف شده که هر کدام احکام خاص خودش را دارد.
آیت الله اراکی افزود: این طور نیست که این دو شهر جدای از هم باشند در حقیقت در هر شهری دو معیار برای شهر وجود دارد که باید هر کدام از این شهر ها از هر دو معیار برخوردار باشد. شهری داریم که در منابع دینی ما این شهر ملاک مهاجر بودن تلقی شده است که هر کس به چنین شهری می پیوندد اعرابی است و این مسئله مسئله بسیار مهمی در منابع دینی ما است، این شهری که پیوستن به آن انسان را مهاجر می کند و کسی که به این شهر نپیوندد اعرابی است؛ ملاکش این است کسی که رهبری سیاسی فرمانروای الهی و نظم اجتماعی الهی را بپذیرد از اعضای این شهر الهی محسوب می شود این همان شهری است که از آن تعبیر به شهر فرافیزیکی یا شهر شرعی می شود این شهر شهر معنوی و شهر شرعی است.
وی افزود: کسی که به این شهر می پیوندد اگر در بیایان هم باشد باز هم عضو این شهر است اما برعکس اگر کسی در متمدن ترین شهر زندگی کند و یا اینکه در کنار رسول اکرم(ص) هم زندگی کند اما عضو این شهر نباشد اعرابی است.
آیت الله اراکی اظهار داشت: هرجا یک ساختار فیزیکی برای شهری شکل می گیرد قطعا این ساختار فیزیکی بر اساس یک ساختار فرا فیزیکی شکل می گیرد و بر پا می شود که آن ساختار فرافیزیکی شهر اسلامی همان چیزی است که ما از آن به هجرت یا شهر ولایی و یا شهر شرعی تعبیر می کنیم و اگر کسی پیوستگی به این شهر پیدا کند هرچند از آن دور هم باشد اما عضو این شهر است.
وی در ادامه بیان اینکه هر شهری مانند یک موجود زنده است که دارای یک جان و یک کالبد است، اظهار داشت: جان شهر همان شهر فرافیزیکی شهر است و یک شهر معنوی است و کالبد این شهر باید به تناسب این جان شهر شکل بگیرد بر این اساس وقتی یک جان برای شهر داریم و آن نظام ولایتی است اینجا مسجد جایگاه ویژه ای پیدا می کند.
آیت الله اراکی با تأکید بر اینکه خداوند در مفهوم دینی ما فرمانروای مطلق و ناظر بر همه شئون ما است، اظهار داشت: در تعالیم اسلامی مسجد مقر فرمانروایی الهی و بیت الله است.
وی افزود: مسجد محل فرمانروا و امام مسجد کسی است که رابط بین مأمومین و فرمانروای مطلق است و لذا مساجد خانه های امام است زیرا امام حجت فرمانروایی بر روی زمین است.
دبیر کل مجمع جهانی تقریب با بیان اینکه بیوت فرمانروایی الهی است اظهار داشت: این بیوت مقر فرمانروایی و قلب تپنده شهر فرافیزیکی و جامعه ولایی است .اینجاست که مسجد در ساختار شهر فیزیکی جایگاه بسیار ویژه ای پیدا می کند.
وی افزود: مسجد اصلی در قلب شهر قرار می گیرد و مساجد دیگر در محله های مختلف شهر ایجاد می شود که این محله های مختلف نیز در اطراف این مسجد اصلی بنا می شوند.
ایت الله اراکی افزود: وقتی جان شهر با تعریف شهر فرافیزیکی شناسانده می شود ساختمان ها نیز باید طوری بنا شود که نمایی از این شهر فرا فیزیکی داشته باشد زیرا شهر فرافیزیکی در ساختار شهر فیزیکی بسیار اثر گذار است.
آیت الله اراکی در ادامه این نشست با اشاره به اینکه در شهر معنوی و ولایی دو نوع ارتباط وجود دارد یکی ارتباط طولی و دیگری ارتباط عرضی، اظهار داشت: ارتباط طولی همان است که به ولایت طولی تعبیر می شود و ارتباط عرضی نیز همان ولایت عرضی است، شهر ولایی هم باید رابطه طولی و هم رابطه عرضی را تأمین کند.
وی افزود: رابطه بیت، رابطه همسایگی و رابطه هموطن یک شهر را شکل می دهند و اینها با یکدیگر رابطه عرضی را شکل می دهند.
آیت الله اراکی با بیان اینکه آنچه امروز در شهر سازی وجود دارد مطلوب شرع نیست اظهار داشت: روایات بسیار زیادی داریم که نهی از ایجاد ساختمان های بلند می کند علاوه بر این مردم باید در زندگی شهری با آیات الهی در ارتباط باشند و آسمان و ستارگان و طلوع و غروب خورشید را ببینند.
وی تأکید کرد: ساختار فیزیکی شهر ها باید به گونه ای باشد که ارتباط مردم با نشانه های الهی را تحقق ببخشد، اگر شهر بر اساس موازین شرعی ساخته شود روحیه مردم تغییر می کند و مردمی که در شهر شرعی زندگی می کنند به خودی خود بر اساس موازین شرعی رشد خواهند کرد.
ایشان در این سخنرانی به سه اصل برآمده از فقه و دین برای حوزه شهرسازی اشاره کردند. مواطنه، جوار و بیت سه اصلی بود که به آن اشاره شد.
رابطه مواطنه شامل ولایت طولی و عرضی ، رابطه جوار شامل توسعه افقی و مقابل هم ساختن خانه ها ست. و رابطه بیت شامل نگاه به بیت به عنوان اولین سلول بافت اجتماعی است.
