شما

اراده و همت؛ هنری که در هیچ قابی نمی گنجد/ عشقی که بر سردرب مساجد نقش خاطره می زند
خبرگزاری شبستان: كاشی كاری، هنری است ماندگار كه از دیرباز به عنوان عامل تزیینی در معماری ایرانی به کار می رفته، در این میان، مساجد، به عنوان روحانی ترین فضاهای معماری ایرانی-اسلامی، از این هنر پایدار تاثیر گرفته اند و گاه به واسطه کاشیکاری خاص و متفاوتی که در آنها بکار رفته، به نمونه های مثال زدنی و شاخص تبدیل شده اند. 

خبرگزاری شبستان _ خراسان شمالی؛ كاشی كاری، هنری است ماندگار كه از دیرباز به عنوان عامل تزیینی در معماری ایرانی به کار می رفته است. در این میان، مساجد، به عنوان روحانی ترین فضاهای معماری ایرانی-اسلامی، از این هنر پایدار تاثیرها گرفته اند و گاه به واسطه کاشیکاری خاص و متفاوتی که در آنها بکار رفته، به نمونه های مثال زدنی و شاخص تبدیل شده اند.  بكارگیری انواع مختلف كاشی در تزئینات بناهای مذهبی و مساجد بیانگر نوعی تقدس است كه در روح كلی هنرهای اسلامی – ایرانی متجلی است اوج هنر كاشی سنتی كه قدیمی ترین سبك آن در مسجد كبود تبریز به كار رفته، مربوط به زمان صفویه بوده و امروز در شهرهایی همچون مشهد، شیراز و تهران نیز آثار شاخصی از این هنر به چشم می خورد.

 

تحول و توسعه کاشی در ایران، از حدود 1250 سال پیش از میلاد مسیح با تولید آجرهای لعابدار آغاز شد و عناصر خارجی کوچک رنگی در نماهای آجری پدیدار گشته و به پوشش کامل بنا در آثار تاریخی قرون هشتم و نهم هجری انجامید. در اواخر قرن نهم هجری، شاه عباس اول صفوی دست به ساخت و سازهای وسیعی در اصفهان زد. اما کاشی کاری سنتی گذشته، که به کاشی کاری معرق معروف بود پاسخ گوی حجم گسترده ساخت و سازها نبود و زمان زیادی صرف ساخت و نصب آن ها می شد، به همین دلیل راه تازه ای برای کاشی کاری بناها ابداع شد که می توانست جایگزین خوبی برای کاشی معرق باشد. این شیوه که به کاشی خشتی یا هفت رنگ مشهور است اگر چه در مقایسه با کاشی کاری پیش از خود، ارزش هنری کمتری داشت و تنها به عنوان گزینه ای سریع جایگزین کاشی معرق شده بود، باعث شد قابلیت های هنری بیشتری در اختیار هنرمندان قرار گیرد.

 

کاشی هفت رنگ، نوعی کاشی است که معمولا از قطعاتی به ابعاد ۱۵*۱۵ و ۲۰*۲۰ و ۱۵* ۵/۷ یا ۲۰*۱۰ سانتی متر برای مناره و گنبد به رنگ سفید تهیه، در کنار هم چیده و طرح یا خط روی کاغذ سمبه شده، با گرده زغال روی کاشی کپی می شود و به وسیله اکسید منگنز قلم گیری می شود بعد با رنگ های مختلف، رنگ آمیزی می شود و دوباره به کوره می رود و آماده نصب می شود. كاشی كاری در رنگ های مختلف تهیه و اغلب در كتیبه ها، مغازه ها، مدارس، بیمارستان، گنبدها و سر در مساجد و حسینیه ها بكار می رود.

 

چون در ساخت این کاشی ها از رنگ های مختلفی متشکل از  هفت رنگ اصلی استفاده می شد آن را هفت رنگ می خواندند. رنگ هایی که مورد استفاده قرار می گیرد بیشتر رنگ های آبی، فیروزه ای، سبز، زرد، قرمز و آبی لاجوردی است و از ترکیب آن ها بالغ بر ۲۰ رنگ دیگر ساخته می شود. طرح هایی که در بیشتر آثار به کار رفته است عبارتند از نقش های هندسی، گل و برگ های درهم  پیچیده، جملات شامل اسماء متبرکه و آیات قرآن یا عبارات دیگر، گلدان، پرندگان و حیوانات. كاشی كاری در رنگ های مختلف تهیه و اغلب در كتیبه ها، خانه ها، مغازه ها، گنبدها و سردرب مساجد و حسینیه ها بكار می رود.

 

 

با توجه به کاربردی بودن این هنر، به سراغ تنها کارگاه کاشی کاری سنتی در خراسان شمالی رفته ایم تا با فعالیت این کارگاه که با مدیریت «مریم علی اکبری» یکی از بانوان فعال این خطه پس از یک قرن خاموشی، جانی دوباره در استان گرفته، آشنا شویم.

 

مریم علی اکبری، متولد سال 1359، متأهل و دارای یک فرزند دختر است، وی که فارغ التحصیل رشته صنایع دستی است از سال 84 تا 90 به عنوان کارمند در سازمان میراث فرهنگی خراسان شمالی مشغول به فعالیت بوده و اما در سال 90 از این حوزه استعفا داده و وارد کار کاشیکاری سنتی شده است.

 

وی دلیل استعفای خود را علاقه شدید به این هنر و ورود به کار عملی بر اساس تجربه و تخصص خود اعلام می کند و می گوید: از انجام کار اداری صرف، لذتی نمی بردم بنابراین از سال 88 تصمیم گرفتم با راه انداختن کارگاه کاشیکاری، تخصص و علاقه خود را عملی تر و متناسب با نیاز جامعه به منصه ظهور برسانم.

 

علی اکبری با بیان اینکه تا سال 90 در عین کارمند بودن، کارگاه کاشیکاری سنتی را مدیریت می کردم، اظهارداشت: علاقه شدید من به این کار باعث شد تا از شغل خود استعفا داده و تمام وقت خود را صرف این کارگاه کنم.

 

وی با بیان اینکه ساخت اولیه کارگاه کاشیکاری را با سرمایه 20 میلیون تومانی آغاز کردم، ولی متاسفانه در شروع کار به دلیل تجربه کم در ساخت کوره و همچنین ظرافت و حساسیت این هنر، حدود 10 میلیون تومان متضرر شدم، ادامه داد: این ضرر هرچند برای من سخت بود اما علاقه و اشتیاق به این کار مانع از دلسرد شدنم شد و دوباره روی پا ایستادم.

این بانوی کارآفرین که در حال حاضر برای 27 جوان خطه خراسان شمالی زمینه اشتغال را فراهم کرده و از سال 90 تا 92 به عنوان کارآفرین برتر انتخاب شده، فعل خواستن را صرف کرده و با همت و اراده والای خود مرز بین خواستن تا شدن را درنوردیده تا جایی که بیش از 10 ساعت کار شبانه روزی نه تنها او را از انجام وظیفه مادری و همسری ناتوان نکرده بلکه همسر این بانوی پرتلاش را نیز به شور و شوق آورده و به جمع اعضای کارگاه اضافه کرده است.

 

 

علی اکبری می گوید: خدا را شکر با توجه به اینکه کارگاه ما تنها کارگاه کاشی کاری سنتی در استان بوده و سفارش های خوبی از راه و شهرسازی، نوسازی مدارس، مساجد، اوقاف و امور خیریه و ... برای کار گرفته ایم، همسرم نیز که مدت 15 سال سابقه اشتغال در کارخانه آلومینای جاجرم را داشت سال گذشته خود را بازخرید کرد و برای کمک به من وارد این حوزه شد.

 

این بانوی هنرمند و کارآفرین که لطف و عنایت خداوند، حمایت همسر و تلاش و پشتکار را عامل موفقیت خود بیان می کند، از نذری زیبا سخن می گوید و می افزاید: با توجه به قداست این هنر و عشق و علاقه ام به این کار، نذر کرده ام در حد توان، سردرب مساجد روستاهای دورافتاده را بدون دریافت هیچ هزینه ای طراحی و کاشیکاری کنم.

 

وی از انجام 900 پروژه از جمله کاشیکاری محراب، گلزار شهدا، سردرب مساجد و همچنین اتمام کاشیکاری 15 مسجد مسکن مهر در استان خبر می دهد و در خصوص قبول سفارش از دیگر استان ها می گوید: با وجود اینکه از دیگر استان ها نیز متقاضی داریم اما به دلیل حجم گسترده کار و کوچک بودن فضای کارگاه موجود در حال حاضر از پذیرفتن سفارش های خارج از استان معذوریم.

 

 

علی اکبری در حال حاضر 14 ساعت تدریس در رشته صنایع دستی در دانشگاه دولتی بجنورد را بر عهده دارد و از سال گذشته به عنوان مشاور صنایع دستی مدیرکل میراث فرهنگی و صنایع دستی خراسان شمالی انتخاب شده تا صدای فعالان این حوزه و دغدغه های این قشر خدوم را به گوش مسئولان رسانده و مرهمی باشد بر زخم های کهنه و التیام نیافته فعالان این حوزه که شاید حتی سرمایه ای اندک برای رسیدن به آنچه علاقه مند آن هستند را ندارند و گلایه مند از مسئولانی هستند که همچنان در خواب غفلت اند.

 

وی با بیان اینکه دوسال پیش بیمه فعالان صنایع دستی لغو شده، این موضوع را مهم ترین دغدغه برمی شمرد و با اشاره به مظلومیت هنر در رشته های مختلف، اظهار می کند: عدم ارائه تسهیلات به منظور توسعه این هنر نیز از دیگر مشکلات و دغدغه های فعالان این حوزه است که باید مسئولان نگاه عمیق تری نسبت به توسعه این بخش که به تبع آن به توسعه استان می انجامد، داشته باشند.

 

این بانوی کارآفرین موفق، که توسعه و گسترش فعالیت کارگاه کاشیکاری سنتی خود را در ذهن دارد، جوانان جویای کار را به داشتن همتی بلند، پشتکار و رفتن دنبال کاری که علاقه مند هستند در کنار توکل به خدا توصیه کرد و گفت: نباید از شکست در کار ناامید شد و اجازه داد شکست بر نیروی اراده ما غلبه کند بلکه باید با توکل به خدا و نهراسیدن از شکست، دل به کاری سپرد که هم نیاز فرد و هم نیاز جامعه رفع شود.