شما

مرکز مطالعات حکمت – دانش و فن معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی

ارگ علیشاه تبریز در آستانه نابودی / ساخت و ساز در مجاورت بنای 700 ساله

فرستادن به ایمیل چاپ مشاهده در قالب پی دی اف
ارگ علیشاه تبریز در آستانه نابودی / ساخت و ساز در مجاورت بنای 700 ساله
طبق مواد 560 و 564 قانون مجازات اسلامی هر نوع عملیات در حریم آثار تاریخی ثبت شده که منجر به تزلزل بنیاد و یا تخریب این آثار شود جرم محسوب می شود. با این حال ساخت و ساز در مجاورت ارگ تاریخی تبریز ادامه دارد.
ارگ علیشاه تبریز در آستانه نابودی / ساخت و ساز در مجاورت بنای 700 ساله

معماری نیوز: ساخت و ساز در حریم بناهای تاریخی اتفاق تازه‌ای در کشور نیست و پیش از این مسئولان شهری با ساخت سازه‌هایی کژنهادی چون برج جهان نما در حریم میدان نقش جهان اصفهان و برج تجارت در حریم دروازه درب کوشک قزوین از خود شاهکارهایی به یادماندنی در تاریخ معاصر تخریب هویت تاریخی شهر بر جای گذاشته بودند ولی این موارد در برابر فاجعه که هم‌اکنون برای ارگ علیشاه تبریز در حال وقوع است، هیچ به حساب می‌آید.

اگر برج جهان نما و برج تجارت؛ خط آسمان و منظر تاریخی و فرهنگی بنا را مخدوش می‌کردند ساخت این سازه و گودبرداری را در مجاورت ارگ تبریز چه می‌توان نامید؟

ارگ 700 ساله تبریز زخم خورده تاریخ است. بنای اولیه ارگ در بین سال‌های ۷۱۸ تا ۷۳۹ هجری قمری با هدف ساخت آرامگاه بزرگی در صحن مسجد علیشاه تبریز در هنگام وزارت علیشاه انجام شد. این ارگ که در برابر حمله روس ‌و انگلیس به شهر تبریز آسیب دیده ولی استوار مانده بود.

این ارگ در مشروطه نقطه تمرکز مدافعان تبریزی بود. آن‌ها توپی را نیز به بالای ارگ انتقال داده بودند تا در دفاع از مواضع خود از آن استفاده نمایند. با سقوط تبریز و به هنگام اشغال تبریز بدست قوای روس در سال ۱۲۹۰ روس‌ها دیوار ارگ را به توپ بستند. پس از اشغال نیز به علت بی مبالاتی روس‌ها در جابجایی گلوله‌های توپ آتش بخشی از برج و باروی ارگ را فرا گرفت.

در سال ۱۳۱۰ حصار و باروهای قاجاری ارگ تخریب شد و ارگ با عنوان مسجد علی‌شاه به ثبت در فهرست آثار میراث فرهنگی ایران رسید. در سال‌های ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷ بیشتر سازه‌های قاجاری بنا با بهانه ایجاد فضای سبز تخریب شد.

در سال ۱۳۷۶ مجری طرح مصلای جدید تبریز در محدوده بنای ارگ اقدام به خاکبرداری عمیق در محدوده شرقی ارگ با استفاده از ماشین‌آلات سنگین نمودند. در نتیجه این خاکبرداری بازمانده‌های زیر‌ساخت های مسجد ارگ علیشاه نابود شد.

در بازسازی ارگ مابین سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۱ توسط سازمان میراث فرهنگی ایران باقیمانده علایم و نشانه‌های مربوط به ساخت و ساز دوران قاجار از این بنا زدوده شد.

امروزه تنها بخشی از دیوارهای عظیم و محراب بسیار بلند شبستان جنوبی این مسجد برجای مانده‌است که با ساخت و سازی که در مجاورت این ارگ در جریان است بیم آن می‌رود که این بخش باقیمانده هم تخریب شود.


همین چند روز پیش بود که معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گفته بود «نسیم بهاری» به سمت خانه ها و بناهای تاریخی در حال وزیدن است و در شرح آن  گفته بود این نسیمی است که به نظر می رسد با همکاری و همدلی دستگاه های مختلف برای نجات خانه های تاریخی و اررشمند همسو است و از تخریب های گاه و بیگاه آن ها قرار است جلوگیری کند.