با پیام آیت الله حسینی زنجانی؛

نخستین همایش جایگاه عناصر دینی در توسعه شهری آغاز به کار کرد

نخستین همایش جایگاه عناصر دینی در توسعه شهری با پیام آیت الله سید محمدعزالدین زنجانی از علمای برجسته حوزه علمیه خراسان برگزار شد.

 نخستین همایش جایگاه عناصر دینی در توسعه شهری با پیام آیت الله سید محمدعزالدین زنجانی، از علمای برجسته حوزه علمیه خراسان و با حضور آیت الله معصومی، عضو مجلس خبرگان رهبری، در تالار همایش‌های دانشگاه آزاد اسلامی مشهد برگزار شد.

در این همایش، علی اکبر ولایتی، مشاور عالی مقام معظم رهبری، محمود صلاحی، استاندار خراسان رضوی، عرفان، دبیر همایش و جلالی، نماینده دفتر تبلیغات اسلامی خراسان به ایراد سخنرانی پرداختند.

عرفان، دبیر نخستین همایش جایگاه عناصر دینی در توسعه شهری، در این همایش گفت: همه گروه‎های معماری مشهد و علاوه بر آن دانشگاه‌های تربت و کاشمر در این همایش همکاری کرده اند و این همایش کوشیده است که نهادهای فنی و دارای دغدغه ای را وارد همکاری کند.

وی افزود: مقام معظم رهبری می فرمایند «معیارها باید همین مطالبی باشد که عرض کردم؛ نشانه های اسلام در شهر باید محسوس باشد و فرهنگ و معماری ایرانی باید در آن متجلی شود، معماری ایرانی یعنی همین معماری دوره های تمدنی اسلامی ایرانی ما».

وی در ادامه به قرائت پیام آیت الله سید محمد عزالدین حسینی زنجانی پرداخت و بیان کرد: آیت الله زنجانی در بخشی از پیام خود می فرمایند «اسلام که خاتم ادیان است همواره دستوراتی دارد و می فرماید خداوند رحمت کند هرگاه بنده عملی را انجام داد در محکم کاری آن بکوشد، البته زیبا سازی مورد تأکید است و در روایات آمده است که خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد».

هشدار دکتر ولایتی نسبت به توسعه معماری بی هویت در کشور

 مشاور عالی مقام معظم رهبری اظهار داشت: شهرهای ما به خصوص شهر تهران در بخش های جدید، هیئت نظارت اسلامی ایرانی ندارد، اگر به داد شهرهای کشور نرسیم آن وقت عصر ما بی هویت ترین معماری در تاریخ ایران می شود.

دکتر علی اکبر ولایتی، مشاور عالی مقام معظم رهبری گفت: هر انسانی دارای هویت است و با آن هویت شناخته می شود، در حقیقت شناسنامه هر فرد همراه او است و این نشان می دهد که این انسان اهل کجا و متعلق به چه حوزه جغرافیایی و فرهنگی است؛ همچنین هر بخشی از زمین کشور، شهر و منطقه دارای هویت خاص خود می باشد. برای همین باید بدانیم که شناسنامه شهرهای ایران چیست و آیا شهرسازی که داریم نشان دهنده هویت اسلامی ایرانی ما هست یا خیر؟

وی ادامه داد: ما در ایران به هر ساختمانی قدیمی که برسیم، اگر یک مقداری شناخت داشته باشیم می توانیم تشخیص دهیم که این معماری مربوط به کدام عصر است و این بدین جهت است که معماری های گوناگون متناسب با دیدگاه های افراد در قرون مختلف بوده است.

دکتر ولایتی در بخش دیگری از این همایش عنوان داشت: بسیاری از علوم باید در یک کشور، به مرحله ای از تکامل برسد تا در در معماری آن کشور لحاظ شود، به همین دلیل در معماری تاریخ تمدن اسلامی اوج معماری قرن‌9 تا دوازده است در حالی که علم ریاضی قرن های سوم و چهارم، علوم تجربی قرن‌های چهار، پنج و شش و ادبیات قرن‌های پنج، شش و هفت و عرفان عملی در قرون سه و چهار است.

 وی ادامه داد: هنر و مجموعه های هنری در مجموعه اجزای فرهنگ و تمدن اسلامی دیررس تر است و دارای توجیه منطقی است.

وی نیز بیان کرد: معماری در بین اجزای تمدن اسلامی جزو دیررس‌ترین اجزای تمدنی به لحاظ سیرتکاملی است.

مشاورعالی مقام معظم رهبری تأکید کرد: باید در جمهوری اسلامی شهرهای را آسیب شناسی کنیم؛ می توان به جرأت گفت که شهرهای ما به خصوص شهر تهران در بخش های جدیدی که ساخته شده، هیئت نظارت اسلامی ایرانی ندارد، در حالی که اگر ما به پاریس برویم هر خیابانی یک شناسنامه دارد و هر فردی اگر می خواهد ساختمانی بسازد باید حتما طبق آن شناسنامه عمل کند؛ ولی شهرهای ایران اینگونه نیست اگر به داد شهرهای کشور نرسیم آن وقت عصر ما بی هویت ترین معماری در تاریخ ایران می شود، یعنی اگر به خیابان های شهرهایی که تازه ساخته شده مراجعه کنیم هیچ نشانی از هیچ منطقه ای حتی از شهرهای اروپایی هم ندارد، و یک مجموعه در هم ریخته و در هم تنیده نتیجه معماری امروز ما شده است.

وی با بیان این که علم با اسلام مغایر نیست اما نوع دیدگاه وجهان بینی متفاوت است، بدین معنا که آیا انسان اشرف مخلوقات است یا یک باکتری تکامل یافته، تشریح کرد: این نوع نگاه به انسان نشان می دهد که اسلام با تمدن ها و فرهنگ ها برخورد مسالمت آمیز داشته و ما امروز دارای تمدن اسلامی هستیم و این یعنی اسلام جهان شمول است و با جامعیت می نگرد، بدین دلیل این عوامل باعث پویایی و حرکت اسلام شده است.

وی افزود: این جزو ویژگی های اسلام است که معماری های ما در مساجد، مدارس و مقابر می تواند متبلور شود.

ولایتی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به برخی از ویژگی های میدان نقش جهان اصفهان، گفت: در ساخت میدان نقش جهان به مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و دینی توجه شده است؛ به عنوان مثال ارتفاع مناره‌ها و گنبد در مسجد اما از ارتفاع ساختمان عالی قاپو بیشتر است و یا این که عالی قاپو و بازار پنجاه درصد و مسجد اختصاصی و عمومی پنجاه درصد دیگر میدان امام(ره) را تشکیل می دهند و همچنین مسجد عمومی بزرگتر و بلندتر از مرکز سیاست است.

وی نیز خاطرنشان کرد: یکی از جهانگردان که در عصر صفویه به اصفهان سفر کرده بود در سفرنامه خود می نویسد « ما در اروپا می گوییم که فلان میدان زیباترین است اما من میدان نقش جهان را که دیدم می گویم این میدان نقش جهان از آن چیزی که ما در ونیز داریم زیباتر است».

مشاورعالی مقام معظم رهبری در مثالی دیگر بیان کرد: درب مسجد شیخ لطف الله به سمت مشرق است و هنگامی که انسان می خواهد وارد مسجد شود و در مقابل قبله بایستد باید نزدیک به 130 درجه بچرخد، اما معماران آن زمان مسجد را به گونه‌ای ساخته اند که انسان متوجه این چرخش نمی شود و تا وارد می شود خود را مقابل قبله می بیند؛ همچنین نور پردازی آن به گونه ای است که منافذ گنبد از بیرون نا معلوم است در حالی که فضای مسجد از طلوع فجر تا غروب آفتاب با وجود آن منافذ نیاز به نور ندارد.

وی در پایان اظهار داشت: ساختن اصفهان جدید در زمان صفویه در کنار اصفهان قدیم باعث خراب شدن شهر قدیم اصفهان نشده است، بلکه به گونه ای در کنار آن ساخته شده که تفاوتی محسوسی دیده نمی شود و این شهرسازی مسنجم در تاریخ شهرسازی جهان وجود ندارد؛ این شهرسازی هم هویت اسلامی، ایرانی و و هم شکل کمال یافته است. شکل پیشرفته معماری اسلامی ایرانی پس از تکامل یافتن حوزه های علمی و هنری است.

عینی‎سازی تکنولوژی غرب به فراموشی معماری ایرانی اسلامی می‎انجامد

 استاندار خراسان رضوی اظهار داشت: تکنولوژی غرب در معماری نباید جایگزین معماری اسلامی شود؛ از این رو شایسته نیست الگوی دیگران را بدون بومی سازی در کشور اجرا کنیم.

محمود صلاحی، استاندار خراسان رضوی، گفت: یادآوری داشته ها، علوم رسوم و آن چه به عنوان میراث فرهنگی یک ملت موجب افتخار هر کشوری است، می تواند افزون بر ترویج این تفکر به خودباوری در این زمینه ها منجر شود.

وی افزود: ملت ایران ـ هم نسل حاضر و هم نسل دیروز و گذشته ـ داشته‎های بسیار فراوان علمی، ادبی و اجرایی داشته و دارد و مفاخر و بزرگان ایران شاید در مقایسه با کشورهای مشابه، به 10 برابر و یا بیشتر می رسد؛ زیرا ایران جزو سه حوزه تمدنی در جهان بوده است به خصوص رشد ایران در دوران پس از اسلام در همه زمینه ها چشمگیر بوده است.

وی با بیان این که مسلمانا به ایجاد شهرها پرداخته اند، ابراز داشت: با وجود این اما مشاهده می کنیم کخ ما به غفلتی چندصدساله ای دچار شدیم در صورتی که ما تکنولوژی غرب را گرفتیم و معماری خود را فراموش کردیم؛ اشکال ما این است که معماری آن ها را به صورت جایگزین استفاده کردیم و به عنوان مکمل استفاده نکرده ایم، در حالی که ما باید تکنولوژی غربی را در خدمت معماری اسلامی قرار می دادیم.

صلاحی با تأکید بر این که باید برای مشهد یک مرکز مرجعیت علمی ایجاد شود، بیان داشت: در معماری اسلامی که در قدیم مرسوم بود مسائل محرم، نا محرمی در ساختمان و همچنین ارزش های فرهنگی در نماد ساختمان رعایت می شد، در صورتی که امروز کمتر رعایت می شود؛ از این رو این همایش از این جهت بسیار مبارک و کاربردی است و زمانی بهتر می شود که نتایج آن نیز کاربردی شود، لذا شهرداری، شورای شهر و سازمان نظام مهندسی باید مجری طرح های این همایش باشند.

وی با اشاره به این که ساختمان واقعیتی در زندگی بشری است و از اصلی ترین نیازهای بشر به شمار می رود، تصریح کرد: انسان بخش قابل توجهی را در منزل(ساختمان) خود به سر می برد، از این جهت هیچ کالایی برابری با ساختمان ندارد، هر چه ساختمان با فرهنگ مردم و ارزش های اسلام سازگاری داشته باشد، این آهنگ با کاری که مسؤولان در کشور انجام می دهند هماهنگ تر می شود.

استاندار خراسان رضوی با بیان این که نباید الگوی دیگران را بدون بومی سازی در کشور اجرا کنیم، گفت: ارزش های ما بعد از قرآن و احادیث ائمه اطهار(ع) حتی در شعرهای شعرای ما ذکر شده است، بنابر این نمی توانیم در ساختمانی زندگی کنیم که از ارزش های اسلامی ایرانی به دور باشد؛ فرهنگ یک مجموعه به هم پیوسته است و اگر تفرقه بین آن ایجاد شود دیگر فرهنگ نیست.

وی در بخش دیگری از سخنانش خاطرنشان کرد: معرفی میراث فرهنگی و همچنین معرفی فرهنگ ما در شکل بناها، اثرش در دید افرادی مشاهده می شود که وارد کشورما می شوند و شهرهای زیارتی در این خصوص جایگاهی ویژه ای دارند. امروز که ما داریم دوباره به معماری سنتی خود توجه می کنیم و معرفی فرهنگ دوباره در حال تبیین است، به نظر می رسد که آیندگان نسبت به قضاوت عمل ما در شهرسازی و معماری این قضاوت را خواهند کرد که ما کاری صحیح انجام داده ایم.

صلاحی استاندار خراسان رضوی نیز در این مراسم گفت: در میان همه شهرها و فرهنگ های داخل کشور، شهرهای مذهبی وظیفه بیشتری در شهرسازی و معماری دارند. مشهد باید جان‌مایه شهرسازی و معماری و کاشی کاری بوده و همچنین این اصول باید معرف فرهنگ ما باشند و کسی که وارد شهر می شود غیر از این که تابلو شهر را ببیند، متوجه شود که این شهر، شهر مشهد است.

وی در پایان سخنانش افزود: باید جایگاه قبله در شهرسازی و همچنین جایگاه محرم و نامحرم در شهرسازی اجرایی شده و مردم نتایج خوب آن را درک کنند.

راه‎اندازی رشته معماری اسلامی در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا

 نایب رییس سازمان نظام مهندسی ساختمانی خراسان رضوی اظهار داشت: یکی از مهم‎ترین بندهایی که رهبری در سیاست های کلی نظام بر آن تأکید کرده اند در خصوص هویت اسلامی ایرانی بوده و این مسأله در مقوله معماری قابل پیگیری است.

 پور حسینی، نایب رییس سازمان نظام مهندسی ساختمانی خراسان رضوی، گفت: امام رضا(ع) می فرمایند «کسی که بار سفر ببندد و به زیارت من بیاید دعای او مستجاب و گناهان او برطرف می شود».

وی خاطرنشان کرد: این همایش بعد از انقلاب نخستین همایش در نوع خودش است. خوشبختانه استان خراسان رضوی امروز با داشتن هجده هزار مهندس در هفت رشته دومین جمعیت بزرگ نظام مهندسی است.

پورحسینی با یادآوری این که مشهد به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام نیز انتخاب شده است، تصریح کرد: در قانون نظام مهندسی که سال 74 تأسیس شد ده خط مشی برای نظام مهندسی تعریف و از این تعداد شش عدد آن مربوط به بحث معماری اسلامی است.

وی ادامه داد: هنگامی که رهبری سیاست‎های کلی نظام را در بخش شهرسازی معرفی کردند، یکی از مهم‎ترین بندهای آن در خصوص هویت اسلامی ایرانی بوده است.

نایب رییس سازمان نظام مهندسی ساختمانی خراسان رضوی با اشاره به این که بخش ساخت و ساز کشور ما بیش از دو برابر صنعت نفت ارزش ریالی دارد و بیشترین سرمایه را دارا است، اذعان داشت: سازمان نظام هندسی در راستای اهداف قانون نظام مهندسی اقدامات خوبی را انجام داده است و یکی از این ها بحث پژوهش در خصوص معماری اسلامی ایرانی بوده است.

وی در پایان پیشنهاد کرد: با توجه به این که ما هنوز به قرائت مشترکی دست پیدا نکرده ایم و در این زمینه کمتر کاری صورت گرفته است باید رشته ای در سطح کارشناسی ارشد و دکتری برای مقوله معماری اسلامی تدوین شود.

نهادینه‎سازی اخلاق اجتماعی نیازمند حضور دین در معماری شهرها است

پژوهشگر بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی اظهار داشت: یکی از عوامل بی هویتی در جوامع شهری به نحوه ساختار معماری در شهر وابسته است، از این رو نیاز داریم که پارادایم جدیدی را در رابطه با توسعه معماری شهری ارائه دهیم.

جلالی از پژوهشگران بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی و نماینده دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی در نخستین همایش جایگاه عناصر دینی در توسعه شهری، گفت: یک شهر، سازمانی یکپارچه است، اگر به تاریخ ادیان مراجعه کنیم کمتر دینی را خواهیم یافت که بدون سابقه فرهنگی و تاریخی شکل گرفته شده باشد. به صورت کلی جریان «مدینه» با جریان دین ریشه نسبی و سببی دارد، سکونت هایی که در شهرها شکل می گیرد و معماری هایی که به وجود می آورد در باطن دارای معنا است.

وی ادامه داد: امروز التقاطی بودن فکر ها و اندیشه ها در جامعه شهری ملموس است و یکی از عوامل بی هویتی در جوامع شهری به نحوه ساختار معماری در شهر وابسته است، از این رو نیاز داریم که پارادایم جدیدی را در رابطه با توسعه معماری شهری ارائه دهیم.

 جلالی سپس تأکید کرد: یکی از ساحت هایی که باید در معماری شهری با آن روبه رو شویم، این است که نگاه خود را در خصوص هستی شناسی در معماری شهری بررسی کنیم و این امر در واقع تنظیم شناخت موضوعات در معماری شهری است.

 وی با بیان این که نظام هستی شناختی نظام موضوعاتی است که ما در بحث توسعه شهری با آن روبه رو هستیم یعنی بحث های هنر، حکمت و علم در محور دین است که می تواند مؤثر واقع شود، تشریح کرد: در نظام توحیدی ارزش ها، بر ضدارزش ها اولویت دارند ولی در نظام پست مدرنیسم یک فرد هرمقدار بتواند خود را به هم ریخته تر نشان دهد به پست مدرنیسم نزدیک تر می شود و این یعنی فاصله گرفتن و انکار ارزش ها. ارزش های خانوادگی در نظام پست مدرنیسم گسیخته است و این همان وضعیتی است که ما امروز شاهد آن در بخشی از جامعه خود و جوامع غربی هستیم.

این پژوهشگر حوزه و دانشگاه نیز بیان داشت: امروز باید مسأله دین به عنوان محور اسطوره شناسی، دانش ها و حکمت ها جدی گرفته شود و نپرداختن به این مقولات می تواند بهم ریختیگی را در نظام های شهری تقویت کند؛ حضور دین در فضای معماری شهر به جهت ایجاد وجود ربوبیت در میان افراد جامعه است و به دنبال آن فطرت‌های پاک، زیبایی ها و اخلاقیات در جامعه توسعه پیدا می کند. جریان حکمت عملی نیز در جریان توسعه شهری نقش بسیار مؤثری دارد.

 در معماری و شهرسازی رایج ما توحید نبوت و معاد به زوال رفته است/ دستگاه های دولتی ما در جهت عکس معماری اسلامی با تمام همت تلاش می کنند

 دکتر محمد رضا اولیا نیز در کارگاهی که در حاشیه این همایش برگزار می شد گفت: وضعیت معماری و شهرسازی رایج  ما بسیار زیبا است! زیرا صادقانه وضعیت ما را بیان می کند یعنی تنها رسانه ای است که دروغ نمی گوید، دانش دکور است و ما باید این دانش را به کار بگیریم، ما می گوییم اصول معماری اسلامی ایرانی اما جزوه ای نداریم که در آن چیزی بیان شده باشد، یعنی به گونه ای که یک شهروند با کرامت بر روی زمین راه بروند؛ ما ژست علمی می گیریم لذا اینگونه کاری اصلاح نمی شود، کارفرمایی که بتواند متوجه شود که معماری اسلامی مهم است در مقیاس های بزرگ نداریم، ما در وضیعت بسیار نگران کننده ای قرار داریم و آن این است که قول ما با فعل ما تطابق ندارد.

بنده بر این باورم که در معماری و شهرسازی رایج ما توحید نبوت و معاد به زوال رفته است به دلیل این که زمینه سازی فساد از طریق بناهای ما صورت می گیرد و متأسفانه دیده می شود به برخی بناها با وجود این مشکلات با تأیید مسؤولان ساخته می شود و این مسائل را در نظر نمی گیریم.

مسکن مهر مسکنی است که به حیاط و حیات اعتنا نمی کند، اگر بخواهد اتفاقی بیافتد در معماری اسلامی باید در جست و جوی حقیقت باشد و در این خصوص شأن حقایق بالاتر از شأن مراتب است، هنوز حاکمیت متوجه ضرورت دانش برای حرکت خردمندانه و صحیح و با بصیرت را جدی نگرفته است.

دستگاه های دولتی ما در جهت عکس معماری اسلامی با تمام همت تلاش می کنند وقتی شهر از حد شهر خارج شد زمینه انجام منکرات فراهم می شود؛ وجه غالب شهرسازی ما تجربه است یعنی دستگاه فکری ما منابع غربی هستند و نتیجه آن تباهی است و نسل بعدی ما دچار این تباهی خواهد شد.

معماری دارای ریشه و منشأ قرآنی است و به معنای آبادانی است، هنگامی که محیط زندگی آدم تخریب شده دیگر نمی توان انتظار داشت انسان ها سالم بمانند

اگر در برخی از شهرها به سمت ارتفاع روی می آوریم یعنی ساختمان های بلند نشانه بی عدالتی است و آنچه در مقیاس کلان باید اتفاق بیافتد آن چیزی است که حکومت آن را باید بر اساس دانش ها تصمیم بگیرد که در کجا اقتضایی چه چیزی وجود دارد اما می دانیم

این که ما بفهمیم در کلیت نظام خلقت چه چیزی نهفته است یعنی معماری اسلامی ؛ معماری اسلامی به معنای ظاهر سازی یا کاشی کارینیست، در پایان این برنامه میزگرد پرسش و پاسخ با حضور 9 نفر از استادان و اعضای هیئت علمی همایش برگزار شد.

به نام خدا

سازه در معماری

تالیف: ماریو سالوادوری- 1963  میلادی............................................. ترجمه: محمود گلابچی- 1374 شمسی

مباحثه و گفتگو بین معمار و مهندس در واقع غیر ممکن بنظر میرسد چرا که آنها فاقد زبانی مشترک هستند. از آنجا که این گفتگو ضروری است در ابتدا فرد مردد است ،که مهندس محاسب باید بیشتر به معمار نزدیک شود یا بلعکس. با اندکی دقت برای درک این موضوع میتوان دریافت که این معمار است که اساسا باید در رفع این مشکل تلاش کند ،معمار باید تیم ساختمان سازی را رهبری کند و مهندس محاسب فقط یکی از اعضای آن بشمار میرود. مسئولیت و نیز افتخار نصیب معمار میشود ،اما مهندس محاسب فقط باید خدمتی را انجام دهد ،حتی اگر آن خدمت نوآوری و ابتکار باشد.

پروفسور ماریو سالوادوری نویسنده کتاب سازه در معماری در ابتدا به اهمیت و نقش معمار اشاره کرده و او را رهبر تیم ساختمان سازی میداند .وی در ادامه اهداف سازه را هدف قرار داده و معتقد است هدف اصلی یک سازه محصور کردن و مشخص کردن یک فضاست هر چند گاهی یک سازه برای اتصال دو نقطه ساخته میشود ، مانند پل ها  و آسانسورها و گاهی برای تحمل نیروهای طبیعی مانند سدها و دیوارهای حائل.

بارهای زنده و مرده از دیگر مباحثی است که ماریوسالوادوری در مورد آن بحث کرده او تعیین تاثیر بارها بر روی یک سازه را مسئله پیچیده ای میداندو میگوید :طبیعت بارها ، اساسا با توجه به: طراحی معماری ، جنس مصالح و موقعیت قرارگیری سازه تغییر میکند .

نیروی اجتناب ناپذیر وزن سازه و سنگینی کلیه بارهای ثابت و دائمی ساختمان تشکیل دهنده بار مرده ساختمان هستند.و سایر بارها غیر از بارهای مرده ساختمان را بار زنده می نامند. بارهای زنده شامل تمامی وزنهای منقول میباشد، انسان حیوانات ماشینها برف یخ و...

بارهای ناشی از تغییر درجه حرارت و نشست ساختمان .همه سازه ها در معرض تغیرات درجه حرارت قرار دارند تاثیرات تغییر ابعاد ناشی از انبساط و انقباظ حرارتی معمولا معادل تاثیرات بارهای بزرگ و بحرانی میباشد به ویژه که ممکن است به علت نامرئی بودن خطرناک نیز باشد.

الزامات سازه ای :پیشرفتهای اخیر درزمینه تولید مواد ،تکنیکهای اجرای ساختمان و روشهای محاسبه سازه ها آزادی های نوینی را در طراحی معماری بوجود آورده اند و دامنه آن را به طور قابل ملاحظه ای گسترش داده اند . این آزادیهای جدید ،سازه های مدرن را از تامین اصول اساسی ، و لازمی که همیشه پایه و اساس یک معماری خوب بوده اند، معاف نمیکند.

این اصول عبارتند از: تعادل ،پایداری ، مقاومت، عملکرد ، اقتصاد و زیبایی.

ماریو سالوادوری در فصلی از کتاب خود به وضعیت اساسی تنش اشاره کرده است.سازه ها هرگاه تحت تاثیر نیرو قرار بگیرند تغییر شکل میدهند ، اگرچه این تغییر شکل ها بندرت توسط چشم غیر مسلح دیده می شوند اما تنشهای متناظر آنها قابل اندازه گیری هستند. نوع و کیفیت تنشها میتواند کاملا پیچیده باشد با وجود این اغلب شامل بر دو وضعیت اساسی میباشند :کشش و فشار.

کشش وضعیتی از تنش است که در آن ذرات مواد تمایل به کشیدگی و جدایی دارند ذرات مواد کابل های فولادی که یک آسانسور را بالا و پایین میبرند بوسیله وزنه آسانسور کشیده میشوند .تحت کشش حاصل از وزن ،کابل ها طویلتر میشوند .افزایش طول از آثار و نتایج کشش میباشد .افزایش طول یک واحد طول را کرنش کششی می نامند . در صورتی که مصالح در محدوده رفتار ارتجاعی خود تحت تنش قرار گیرند ، افزایش طول کابل بستگی به سطح مقطع ،طول آن و مقدار بار وارده دارد . هرچه قطر کابل بزرگتر باشد ،افزایش طول واحد طول کابل کوچکتر خواهد بود در محدوده رفتار ارتجاعی خطی ،کرنش کششی نسبت مستقیم با بار وارد بر واحد سطح مقطع کابل دارد که به آن تنش کششی میگویند.

سالوادوری کشش ساده ، فشار ساده ، برش ساده ، خمش ساده ، را نیز برسی کرده و در باره سازه های کششی و فشاری و تیرها ،قابها و قوسها نیز مباحثی را بیان میکند .نعل درگاه یک تیر ساده است که به وسیله دو ستون نگهداری میشود و بار سقف را تحمل میکند .ستونها اعضای فشاری عمودی هستند که توسط نعل درگاه تحت فشارند ستونها نیز باید در برابر بعضی از بارهای افقی مانند نیروی باد مقاومت کنند.این مقاومت در ستونهای چوبی و فلزی بدلیل توان خمشی آنها در پایه های سنگی یا ساخته شده از مصالح بنایی به خاطر وزن آنهاست . اتصالاتی باید بین تیر و ستونها ایجاد شود تا اینکه باد سقف را از جای خود بلند نکند.

هر چه ساختمان عریض تر و بلندتر شود افزایش تعداد دهانه ها عملی تر محسوب میشود در این صورت سازه موجود به صورت قابی با اعضای مستطیل شکل در می اید که امکان ارتباط آزاد و راحت را در ساختمان فراهم میکند و قادر به تحمل بارهای افقی و عمودی میباشد . تعدادی از اینگونه قابها که به موازات هم قرار گرفته اند و توسط نیروهای افقی به هم متصل شده باشند، سازه های صندوقه ای را تشکیل میدهند که امروز در اکثر سازه های فولادی و بتنی به کار میروند. این قابهای سه بعدی به طور یکپارچه در مقابل کلیه بارهای افقی که از جهات مختلف وارد میشوند مقاومت میکنند ،زیرا ستونها در این سازه میتوانند عضوی از هر دو سیستم قاب که نسبت به هم عمودند ،در نظر گرفته شوند.

آسمانخراش یکی از پیشرفتهای بزرگ در طراحی سازه های جدید به شمار می آید که ساخت آن بوسیله قاب چند طبقه با استفاده از مقاومت زیاد بتن و فولاد میسر شده است. ساختمان امپراستیت در نیویورک که در سال 1930ساخته شد ، دارای 102طبقه و 320متر بلندی است.البته اگر برج 60متری که برای لنگر بالکن ها طراحی شده بود و آنتن تلویزیون 68 متری آن را در نظر نگیریم . ساختمان شرکت بیمه جان هنکاک در شیکاگو ،برجهای مرکز تجارت جهانی در نیویورک و برجهای سیزر در شیکاگو ساخته شدند و ارتفاع آنها بین 366 تا 422 متر است. این ساختمانها دارای سازه های فولادی یا قابهای با دهانه کم در قسمت بیرونی ساختمان هستند .این سازه ها اساسا مانند لوله های فولادی طره شده با مقطع مستطیل شکل عمل میکنند.ساختمانهای بلند لوله ای نیز با به کار گرفتن تعداد قابهای لوله ای شکل ساخته شده اند.

آسمانخراشهای بتنی نمیتوانند به بلندی آسمانخراشهای فولادی برسند،ولی تا ارتفاع بیش از 245 متر رسیده اند .بلندترین آسمانخراش بتنی تا سال 1986 ساختمان واتر تاور در شیکاگو به ارتفاع 273متر بود. این آسمانخراشها معمولا شامل قابهای خارجی و هسته مرکزی ساخته شده از دیوارهای بتنی هستند . سختی جانبی هسته مرکزی نسبت به سختی جانبی قابهای خارجی به اندازه ای زیاد است که مقاومت در برابر نیروهای جانبی ناشی از باد و زلزله در اکثر موارد بوسیله دیوارهای برشی هسته انجام میگیرد .(این دیوارها در برابر بارهای افقی مانند تیر های طره ای در خمش عمل میکنند. نام اشتباه آنها این معنی را میرساند که این دیوارها در برابر برش باد مقاومت میکنند ).

دیوارهای بتنی هسته مرکزی  به علت سختی جانبی شان در ساختمانهای بلند با قابهای خارجی فلزی نیز بکار میروند . به این ترتیب مزایای ستونهای فولادی مقاوم در برابر بارهای صرفا عمودی با مزایای دیوارهای بتنی مقاوم در برابر بارهای جانبی ، ترکیب شده اند قاب فولادی هسته مرکزی یک ساختمان فولادی ممکن است با استفاده از عناصر مورب فولادی یا صفحات پیش ساخته بتنی که در دهانه قابها قرار گیرند نیز سخت گردد.

پروفسور سالوادوری  در ادامه کتاب خود به قابهای جناغی و قوسهای اشاره میکند و در ادامه شبکه ها ورقهای تا شده  خرپا ها را مورد برسی قرار داده و به سقف پرداخته.و بعد از توضیحاتی در مورد انواع سقف ها مینویسد در ایالات متحده کف ساختمانهای فولادی معمولا با ریختن دال بتن بر روی کف فولادی ساخته میشود کف فولادی بر روی تیر های فولادی قرار دارد و به عنوان قالب و نیز تقویت کششی دال بتنی عمل میکند.کف فولادی از ورق نازک گالوانیزه ساخته شده است و به علت مقطع موجدارش تیرهای یکطرفه در دال بتنی ایجاد میکند.سقفهایی نظیر دال وافل تیرچه بلوک و قابهای فضایی و خرپاهای تاکناکا نیز مورد بحث قرار گرفته و بعد از برسی غشا ها و گنبدهای مشبک و انواع گنبد های ژئودزیک گنبد شودلر و گنبد زایس و ...گسیختگی سازه ها را بیان کرده و میگوید:در آخرین تجزیه و تحلیل ،تمام گسیختگی های سازه ای ناشی از اشتباهات انسان هستند،یعنی ناشی از کمبود دانش یا قضاوت صحیح میباشند. اما به منظور دسته بندی میتوان دلایل گسیختگی را به طور کلی ناشی از عوامل زیر دانست:نقص طراحی، نقص ساخت و اجرا ، و یا نقص مصالح.

ماریو سالوادوری در دو فصل پایانی کتاب 370صفحه ای خود به زیباگرایی سازه ای و نتیجه گیری وحس شناخت ، شناخت کمی و کیفی  پرداخته و درمورد زیبایی گرایی و درستی سازه ای میگوید: تحسین زیبایی بندرت احتیاج به درک رفتار سازه ای دارد.یک نمونه مشخص این عدم اهمیت ،تحسین عمومی از شکل سقفی است که به ندرت از نظر سازه ای درک میشود.شکل سهموی هذلولی وقتی بدرستی توسط تکیه گاهها تحمل گردد،بشکل زین اسبی مشخص میشودکه معمولا در طبیعت و هنر با آن روبرو میشویم.چه وقتی این سقف بصورت افقی و صحیح قرار گیرد و چه هنگامی که بصورت عمودی و نا درست قرار گرفته باشد، همواره پیام آن پیام زیبایی است.

ماریو سالوادوری در انتها کتاب خود را اینگونه به پایان میرساند:

در نظر مهندسین و معماران تردیدی وجود ندارد که تنها وقتی فرم های سازه ای مدرن بطور صحیح استفاده میشود که معمار درکی قوی از مسایل سازه ای داشته باشد . البته تحقق این امر مستلزم آن نیست که تمام معماران ریاضیدان باشند،بلکه ضروری است تمامی افرادی که میل دارند مقصود خود را در بنا از طریق اشکال سازه ای بیان کنند ابتدا استفاده از ابزار تجزیه و تحلیل کمی را بخوبی فرا گیرند .آنها بعدها تعجب خواهند کرد که چگونه شناخت حسی تربیت یافته آنها غالبا بدون بکارگیری مهارتهای ریاضی متعدد به راه حل های صحیح منجر میگردد.

رشته سازه بسرعت تحت فشار نیازهای در حال رشد جامعه پیشرفت میکند .مهندسین محاسب و معماران باید در جهت درک متقابل و همکاری پر ثمر هرچه بیشتر تلاش نمایند .باشد که با همکاری متخصص فنی و طراح هنری شکوه بیشتری برای معماری حاصل آید و به این ترتیب خدمات بزرگتری به بشریت صورت گیرد......

 3/9/1393

مهندس خسرو زارع

یکی از نشانه های معماری اسلامی ، دفن درگذشتگان به سمت کعبه است. در معماری آرامگاه ها و بقاع متبرک و در قبرستان های شهرهای مسلمانان ، جهت عمومی قبرها ، نشان دهنده ی جهت کعبه است. اما مطالعات اخیر نشان میدهد که تعداد زیادی از محراب های مساجد تاریخی و قبرهای حرمهای مهم دینی ، با قبله زاویه دارد.

این موضوع قابل تامل و تحقیق است که چرا محراب ها و قبرها با جهت قبله زاویه دارد؟ آیا دانشمندان و منجمان و معماران سده های مختلف در تمدن اسلامی از تعیین دقیق قبله ناتوان بوده اند؟ یا تساهل و یا اغماض در تعیین دقیق جهت قبله در برخی فرقه ها و مذاهب وجود داشته است؟

برخی از محرابها و بقاع گاه تا بیش از 25 درجه از قبله انحراف دارند که با وجود استثنا بودن این میزان انحراف، موضوع نیازمند بررسی جدی است. تصویر زیر مسجد تاریخی ملک زوزن در منطقه خواف ، خراسان ایران است که قبله ی محراب آن انحراف دارد وبر قبله منطبق نیست.

ومن علامات العمارة الإسلامية دفن الميت باتجاه الكعبة. وفي عمارة المقابر والمقدسات وفي مقابر مدن المسلمين يشير الاتجاه العام للمقابر إلى اتجاه الكعبة. لكن الدراسات الحديثة تظهر أن عددا كبيرا من مذابح المساجد التاريخية ومقابر المزارات الدينية المهمة لها زاوية مع القبلة. ويجدر بنا التأمل والبحث لماذا تكون المذابح والقبور زاوية مع اتجاه القبلة؟ فهل عجز العلماء والفلكيون والمعماريون على مر العصور المختلفة في الحضارة الإسلامية عن تحديد القبلة بدقة؟ أم أنه كان هناك تسامح أو تساهل في تحديد اتجاه القبلة عند بعض الطوائف والأديان؟ تنحرف بعض المذابح والمقامات أحيانًا عن القبلة بأكثر من 25 درجة، الأمر الذي، رغم استثناء هذا القدر من الانحراف، يتطلب تحقيقًا جديًا.

الصورة أدناه هي مسجد المَلِك زوزَن التاريخي في منطقة خَف، خراسان، إيران، الذي انحرفت قبلته من المذبح ولم تتطابق مع القبلة.

One of the signs of Islamic architecture is the burial of the deceased towards the Kaaba. In the architecture of tombs and holy places and in the cemeteries of Muslim cities, the general direction of the graves indicates the direction of the Kaaba. But recent studies show that a large number of altars of historical mosques and graves of important religious shrines have an angle with the Qibla. It is worth pondering and researching why altars and graves have an angle with the direction of Qibla? Have scientists, astronomers and architects of different centuries in Islamic civilization been unable to accurately determine the Qibla? Or has there been tolerance or indulgence in determining the exact direction of Qibla in some sects and religions? Some altars and shrines sometimes deviate from the Qibla by more than 25 degrees, which, despite the exception of this amount of deviation, requires serious investigation

The picture below is the historical mosque of Malek Zozan in Khaf district, Khorasan, Iran, whose qibla of the altar is deviated and does not match the qibla.