بنام خدا

طی روزهای گذشته با تصمیم شورای عالی شهرسازی و معماری  ایران، 400 هکتار از اراضی ذیقیمت شهری مشهد  که سالها در اختیار نیروهای مسلح بود و با توسعه شهر ، مدتها بود در میان بافت شهری تبدیل به مانعی برای توسعه شهری شده بود ، بر اساس طرح پیشنهادی شهرداری مشهد ، تعیین تکلیف شد. انتقال پادگانها از میان بافتهای شهری امری است که قریب به 15 سال است در دستور کار مشترک نیروهای مسلح و مدیریت های محلی قراردارد. و بعضا به دلیل ناآشنایی نیروهای مسلح به ابعادفنی ، حقوقی ، اقتصادی و اجتماعی این پروژه ها از سویی ، و نگاه سوداگرانه و کوتاه مدت مدیران شهری از سوی دیگر ، تبعاتی را برای رشد شهر ها موجب شده است.

هنوز هیچ نقشه ای از سوی دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری منتشر نشده است و متن مذاکرات جلسه نیز رسانه ای نشده است اما گزینه ی پیشنهادی شهرداری ، که به خلاف روال حرفه ای ، توسط هیچ مشاوری تهیه نشده بود و صرفا ترسیم مقدماتی و فاقد خصوصیتهای یک مگاپروژه ی طراحی شهری بود، گزینه ای بوده است که از مجاری رسمی به دبیرخانه مذکور واصل شده است .

در مقابل گزینه ای که توسط مهندسان مشاور معماری و شهرسازی آستان قدس تهیه شده بود با توجه به نقش بزرگ مالک بودن آستان قدس رضوی ، با در نظر گرفتن پتانسیل های زمینهای متعلق به آستان قدس رضوی در حاشیه خیابان کوهسنگی مشهد ، توانسته بود با

-ایجاد ارتباطی بین خیابان کوهسنگی با فرودگاه مشهد

-ایجاد پارکی با شکوه و بزرگ ا زحاشیه ی کوهسنگی تا اراضی اصطلاحا آبشار ، که می توانست یکی از بهترین فضاهای سبز شهری پیوسته ایران باشد

-ایجاد ساختار محله محور ، پیاده محور و بدون غلیه ماشین ،

-تامین دسترسی سلسله مراتبی ا زطریق طراحی شریانی های درجه یک و درجه دو و گره زدن بافت پادگان به بافت شهر از طریق خیابانهای کوهسنگی و شهدای مدافع سلامت

-تاثیر پذیری مثبت از مصوبه ی سال 1397 شورای عالی درباره همین زمین

-حفظ فضای سبز موجود که بعضا برخی درختان آن قریب به چنددهه قدمت دارد

امکان ترقی اقتصادی و اجتماعی زمینهای پادگان را فراهم آورد. برآورد می شود درآمد اقتصادی مالکان زمین یعنی ارتش و آستان قدس در گزینه ی پیشنهادی شهرداری حدود 8000 میلیارد تومان خواهد بود در حالی که همین درآمد در گزینه یپیشنهادی مشاور  معماری و شهرسازی آستان قدس، بالغ بر 32000 میلیارد تومان می شد. علاوه بر این که درآمد شهرداری نیز بر اساس طرح پیشنهادی شهرداری تابعی از اصطلاحا پی و کای محلات نامجو و عدل خمینی خواهد بود در حالی که در طرح پیشنهادی مشاور آستان قدس ، در آمد شهرداری نیز بر اساس قیمتی که تابعی از قیمت پی و کای خیابان کوهسنگی -که ا زگرانترین خیابانهای مشهد بشمار می رود- محاسبه میشد و حداقل 3 تا 4 برابر درآمد حاصل از طرح پیشنهادی شهرداری میشد. این ضرر و طرح آن از سوی شهرداری آنهم در مقطعی که چندین ماه است اساسا کرسی معاون شهرسازی و معماری شهرداری مشهد به عنوان مهمترین مدعی این پروژه خالی و بلاتصدی است، کمی و بلکه بسیار باعث تعجب  و تاسف است که شهرداری خود را از دهها هزار میلیارد تومان درآمد محروم کرده است .

متاسفانه تاکید طرح شهرداری بر صرف اتصال معابر بین دو محله ی نامجو و عدل خمینی ، باعث خواهد شد بافت متوسط این دو محله در داخل پادگان هم به زودی تکرار شده و مانع رشد و ارتقای محلات مجاور ا ز جمله نامجو و عدل خمینی خواهد شد و آینده ی این محلات را نیز دچار رکورد و تنزل قیمت و کیفیت خواهد نمود. این درحالی است که در طرح پیشنهادی آستان قدس، قطعات بزرگ در محلات پیشنهادی داخل پادگان پتانسیل بلندمرتبه سازی داشته و با توجه به عبور مسیری ا زکوهسنگی به فرودگاه ، می توانست جاذب سرمایه ی سرریز اقتصاد صنعت ساختمان از کوهسنگی به داخل بافت گردد و باعث ارمغان آوردن ثروت ، کار ، اشتغال و رونق برای اهالی مجاور یعنی محلات نامجو و عدل خمینی میشد.

امسال ، بعد از وقفه ی به علت کرونا ، دوباره خیل عظیم زائران در شبهای قدر در حرم مطهر امام رضا علیه السلام به مناجات پرداختند. در شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان ،همزمان با سالروز شهادت امیرالمومنین علی علیه السلام، حرم مطهر ، میزبان صدها هزار نفر بود. و ابتدای مراسم با تغییر وضعیت جوی، و بارندگی شدید، با تاخیر مواجه شد. بارندگی شدید باعث شد جمعیت به  فضاهای مسقف پناه بیاورند و مقداری برنامه های از پیش تعیین شده تغییر کند.

پرداختن به پتانسیل های معماری برای مواجهه با نیازهای زائرین در مواقعی مانند باران ، بازهم دوباره در رسانه ها مطرح میشود. و حفظ گنجینه نفیس معماری حرم به خصوص صحنهای آزادی و انقلاب با قدمت 200 و 400 ساله و مسجد تاریخی گوهرشاد با قدمت 600 ساله ، تدابیر ویژه ای را می طلبد تا در سایر فضاهای توسعه جدید حرم مطهر شبستان ها بتوانند پذیرای خیل جمعیت باشند. آب و هوای مشهد با 3000 ساعت آفتاب سالیانه و حدود 100 روز یخبندان ، عملا باعث شده تا گسترش صحنها در سی سال اخیر پاسخگوی نیاز زائر نباشد .چون اقلیم مشهد به نحوی است که تنها شبستان ها می توانند در طول سال پذیرای زائران باشند و محیطهای روباز به دلیل آفتاب شدید یا وزش بادهای سرد سیبری ، در بخش مهمی از سال قابلیت استقرار زائر را ندارند.

استفاده از چترهای موقت ، در حد نیاز فوری شاید به ناچار راهکاری فوری باشد ولی به نظر می رسد ، تدابیر آستان قدس رضوی در دراز مدت باید برپایه طراحی معمارانه شبستانهای پشتیبان باشد.

This year, after a break due to the corona, a large number of pilgrims prayed again on the nights of Ghadr in the holy shrine of Imam Reza (as). On the night of the 21st of the holy month of Ramadan, on the anniversary of the martyrdom of Amir al-Mu'minin Ali (as), the holy shrine hosted hundreds of thousands of people. And the beginning of the ceremony was delayed by changing weather conditions, and heavy rains. Heavy rains caused the population to take refuge in roofed spaces and to change some pre-arranged plans. Addressing the architectural potentials to meet the needs of pilgrims in times such as rain is again raised in the media. And preserving the exquisite treasure of the shrine architecture, especially the 200- and 400-year-old Freedom and Revolution scenes and the 600-year-old historic Goharshad Mosque, requires special measures to accommodate large crowds in other new development spaces of the holy shrine. The climate of Mashhad with 3000 hours of annual sunshine and about 100 days of frost, has practically caused the expansion of the courtyards in the last thirty years does not meet the needs of pilgrims. Due to the intense sun or cold winds of Siberia, the pilgrims are not able to settle in an important part of the year. The use of temporary umbrellas, as urgently needed, may inevitably be an immediate solution, but it seems that the long-term measures of Astan Quds Razavi should be based on the architectural design of the supporting naves.

هذا العام ، وبعد استراحة بسبب كورونا ، صلى عدد كبير من الحجاج مرة أخرى في ليالي الغدر في مرقد الإمام الرضا (ع). في ليلة الحادي والعشرين من شهر رمضان المبارك ، في ذكرى استشهاد أمير المؤمنين علي (ع) ، استضاف العتبة المقدسة مئات الآلاف من الناس. وتأخر بدء الحفل بسبب تغير الأحوال الجوية والأمطار الغزيرة. تسببت الأمطار الغزيرة في لجوء السكان إلى المساحات المسقوفة وتغيير بعض الخطط المعدة مسبقًا. أثيرت مرة أخرى معالجة الإمكانات المعمارية لتلبية احتياجات الحجاج في أوقات المطر في وسائل الإعلام. ويتطلب الحفاظ على الكنز الرائع لعمارة الضريح ، لا سيما مشاهد الحرية والثورة التي يبلغ عمرها 200 و 400 عام ومسجد جوهرشاد التاريخي الذي يبلغ عمره 600 عام ، اتخاذ تدابير خاصة لاستيعاب الحشود الكبيرة في أماكن التطوير الجديدة الأخرى للمدينة المقدسة. مزار. مناخ مشهد مع 3000 ساعة من أشعة الشمس السنوية وحوالي 100 يوم من الصقيع ، تسبب عمليا في توسع الأفنية في الثلاثين عاما الماضية لا يلبي احتياجات الحجاج. لا يستطيع الحجاج الاستقرار في جزء مهم من السنة. قد يكون استخدام المظلات المؤقتة ، حسب الحاجة الملحة ، حلاً فوريًا حتمًا ، ولكن يبدو أن التدابير طويلة المدى لأستان قدس رضوي يجب أن تستند إلى التصميم المعماري للأبواب الداعمة.

روز گذشته ، در 16 فروردین 1401 ، مصادف با 3 رمضان المبارک سال 1443 قمری و 5 آوریل 2022، در حادثه ی تروریستی ، فردی با سلاح سرد در محیط امن ، نورانی و معنوی حرم مطهر رضوی ، به سه نفر از طلاب علوم دینی که زائر امام رضا  علیه السلام بودند حمله کرد. و به علت شدت جراحات وارده متاسفانه یکی از این روحانیون، به شهادت رسید.و دو نفر دیگر هم مجروح شدند . با توجه به برخی تلاشهای استکبار جهانی برای ایجاد اختلافات فرقه ای و مذهبی، به نظر میرسد ، توجه به نظریاتی مانند  CPTED اهمیتی دوچندان پیدا کرده است و خوب است تولیت عتبات مقدس این موضوع را از مشاوران معماری و شهرسازی بخواهند تا از این نظر نیز در طراحی ها دقت و دانش فنی بکار گرفته شود.

Yesterday, on Farvardin 16, 1401, coinciding with the 3rd Ramadan of 1443 AH and April 5, 2022, in a terrorist incident, a person with a cold weapon in a safe, luminous and spiritual environment of the holy shrine of Razavi, to three religious scholars who are pilgrims. Imam Reza (as) attacked. Unfortunately, one of these clerics was martyred due to the severity of his injuries. Two other people were also injured. Given some of the global arrogant efforts to create sectarian and religious divisions, it seems that attention to theories such as CPTED has become doubly important, and it is good to ask the patron saint of architecture and urban planning to address this issue in this regard as well. Designs apply precision and technical knowledge

.

يوم أمس ، المصادف للثالث من رمضان 1443 هـ و 5 أبريل 2022 ، في حادث إرهابي ، لشخص يحمل سلاح بارد في بيئة آمنة ومضيئة وروحية من مرقد الرضوي المقدس ، إلى ثلاثة. علماء الدين من الحجاج هاجم الإمام الرضا عليه السلام. ولسوء الحظ ، استشهد أحد رجال الدين هؤلاء متأثراً بخطورة إصابته ، كما أصيب شخصان آخران. بالنظر إلى بعض الجهود العالمية المتغطرسة لخلق انقسامات طائفية ودينية ، يبدو أن الاهتمام بنظريات مثل CPTED أصبح ذا أهمية مضاعفة ، ومن الجيد أن نطلب من شفيع العمارة والتخطيط العمراني معالجة هذه القضية في هذا الصدد. حسنًا ، تطبق التصاميم الدقة والمعرفة الفنية.

بنام خدا
یادداشت هفتاد و دوم، نکاتی درباره معماری ایرانی اسلامی

مدتی است، شورای اسلامی شهر مشهد، در اقدامی خوب، جلساتی را برای تحقق معماری ایرانی اسلامی در شهر، در قالب کارگروهی برگزار می‌کند.
ضمن تشکر از این دغدغه مندی، و اقدام استراتژیک شورا در تغییر ارزش‌های حاکم بر بازار ساخت و ساز، آنهم با رویکرد معماری ایرانی اسلامی، که جای تقدیر و سپاس دارد، نکاتی چند را به عنوان یک پژوهشگر و محقق در حوزه معماری ایرانی اسلامی، و موسس مرکز مطالعات شما، iiua.ir، به این عزیزان و افکار عمومی عرض میکنم.
1.معماری ایرانی اسلامی، برآمده از توصیه های دین مبین اسلام است. آنهم همه دین و نه فقط فقه آن. لذا شمولیت نگاه دین و امتداد آن در این حوزه خوب است مدنظر باشد.
2.لهجه و بیان معمارانه این نوع از معماری آشکارا ایرانی است، لذا تفاوتهایی با معماری کشورهای مسلمان دیگر اعم از ترک و عرب و شبه قاره دارد. مراقبت بر ماندن در همین پارادایم اهمیت زایدالوصفی دارد.
3.جنبه ایجابی این نظریه بر جنبه ی سلبی آن تقدم عملیاتی دارد. لذا قبل از هرگونه منع و ممنوعیت و.... ضروری است راههای شکوفایی و نمونه های الهام‌بخش در اختیار جامعه طراحان، آنهم با حفظ شان و خلاقیت معمار قرارداده شود. برگزاری جلسات هم اندیشی با معماران علاقمند می‌تواند به شکل گیری پارادایم موضوع کمک نماید. مسلماً رویدادهای ترویجی پیش نیاز هر اقدامی است وگرنه اقدامات از بالا،  عموما به عکس خود بدل میشود.
3.متریال و مصالح در این پارادایم ضمن قرابت تاریخی و نمونه های مسبوق به سابقه، ظاهراً اصالت ندارد. تبعا آجر از پرمصرف‌ترین مصالح طول تاریخ معماری ایران است. و این تصور وابستگی معماری ایرانی اسلامی به آجر، بر همین اساس است. ولی راهبردهای مستخرج از دین مبین اسلام، به مصالح خاصی گره نخورده، و با توجه به فناوری‌های نوین، امکان دست یافتن به معماری ایرانی اسلامی، با خلاقیتهای نوین، امری دست یافتنی به نظر می‌رسد.
4.رهیافتهای دین مقدس اسلام، روشن است. باید مراقب بود در دام تاویلات مستشرقین مانند گنون و شیمل و بورکهارت، که متاسفانه در ادبیات رایج درباره معماری اسلامی، معماری سنتی و... به کرات به آن استناد می‌شود، نیفتیم. تقدس مآبی اعداد مختلف، غیر از چند عدد محدود و خرق عادت و خلق تقدس برای همه اعداد، یا تفلسف هایی که بن مایه دینی ندارد، امروزه علاقمندان و دانشجویان تازه کار را عموما به انحراف می‌کشاند . این انحراف که اتفاقا مورد اقبال رگه  روشنفکری سنت گرای جامعه معماری نیز هست نسبتی با دین و انقلاب‌ اسلامی ندارد. حضور پررنگ معماران بهایی و فرق متنوع صوفیه و... در این نحله نیز به همین خاطر است که تعلقی به گفتمان ائمه اطهار ندارد، تفسیر بردار است و بسیاری از مدعیان آن حتی به بدیهیات شرع و فقه مقدس مانند نماز و... پایبند نیستند ولی در مقام حرافی، ساعتها می‌توانند درباره معماری اسلامی، بر مرکب سخن برانند و تفلسف را به جای حکمت اصیل شیعی به مخاطب قالب کنند. مانند سیدحسین نصر که علقه صوفیه دارد و اهل فرقه مریمیه بشمار می‌رود. این افراد  عموما تقیدی به مناسک مسلمانی ندارند و با برداشتی مخلوط و ملتقط و پست مدرنیستی مبتنی بر یافته های شخصی و اصالت اومانیسم در لباس تظاهرات معمول دینی، متاسفانه بشدت فعال هستند.
5.رویکرد دین مبین در قرآن کریم و احادیث رسیده، راهبردی است. و معمولا وارد مصداق و جزئیات نمی‌شود. لذا اصرار بر اسلامی دانستن یا ندانستن برخی تزئینات عموما استناد دقیقی ندارد. و توصیه نمی‌شود.

محمدهادی عرفان. مرکز مطالعات شما
هفتم دیماه 1400.