شما

به داشت محيط در تمدن ايراني اسلامي

(از منظر معماري و شهرسازي)

محمد هادي عرفان[1]

 كليد واژه ها : معماري-شهرسازي- مكان يابي- محيط شهري

چكيده مقاله  : 

نگارنده  در اين مقاله سعي دارد تا با تفكيك  مساله پيشگيري و درمان از يكديگر ، در نيمه نخست مقاله به سابقه تئوري  و نظريه پردازي و تاريخچه تجربه هاي اجرايي  مساله پيشگيري در بهداشت محيط اعم از مكان يابي شهرهاي جديد بپردازد.

سپس در نيمه دوم مقاله نويسنده ، به تجربه هاي مصداقي و مشخص مسلمانان درباره بهداشت محيطهاي درماني خواهد پرداخت. و در پايان جمع بندي مختصري از اين دو بخش مقاله ارائه خواهد شد . اين مقاله داراي هفت فصل درباره ديدگاههاي ابن خلدون، ناصرخسرو،ابن بطوطه، و معرفي درباره باغهاي ايراني، آب در شهرسازي ايراني و امر حسبت و مقوله مهم بيمارستان سازي در فرهنگ ايراني اسلامي خواهد بود.

به نام خدا

سازه در معماری

تالیف: ماریو سالوادوری- 1963  میلادی............................................. ترجمه: محمود گلابچی- 1374 شمسی

مباحثه و گفتگو بین معمار و مهندس در واقع غیر ممکن بنظر میرسد چرا که آنها فاقد زبانی مشترک هستند. از آنجا که این گفتگو ضروری است در ابتدا فرد مردد است ،که مهندس محاسب باید بیشتر به معمار نزدیک شود یا بلعکس. با اندکی دقت برای درک این موضوع میتوان دریافت که این معمار است که اساسا باید در رفع این مشکل تلاش کند ،معمار باید تیم ساختمان سازی را رهبری کند و مهندس محاسب فقط یکی از اعضای آن بشمار میرود. مسئولیت و نیز افتخار نصیب معمار میشود ،اما مهندس محاسب فقط باید خدمتی را انجام دهد ،حتی اگر آن خدمت نوآوری و ابتکار باشد.

پروفسور ماریو سالوادوری نویسنده کتاب سازه در معماری در ابتدا به اهمیت و نقش معمار اشاره کرده و او را رهبر تیم ساختمان سازی میداند .وی در ادامه اهداف سازه را هدف قرار داده و معتقد است هدف اصلی یک سازه محصور کردن و مشخص کردن یک فضاست هر چند گاهی یک سازه برای اتصال دو نقطه ساخته میشود ، مانند پل ها  و آسانسورها و گاهی برای تحمل نیروهای طبیعی مانند سدها و دیوارهای حائل.

بارهای زنده و مرده از دیگر مباحثی است که ماریوسالوادوری در مورد آن بحث کرده او تعیین تاثیر بارها بر روی یک سازه را مسئله پیچیده ای میداندو میگوید :طبیعت بارها ، اساسا با توجه به: طراحی معماری ، جنس مصالح و موقعیت قرارگیری سازه تغییر میکند .

نیروی اجتناب ناپذیر وزن سازه و سنگینی کلیه بارهای ثابت و دائمی ساختمان تشکیل دهنده بار مرده ساختمان هستند.و سایر بارها غیر از بارهای مرده ساختمان را بار زنده می نامند. بارهای زنده شامل تمامی وزنهای منقول میباشد، انسان حیوانات ماشینها برف یخ و...

بارهای ناشی از تغییر درجه حرارت و نشست ساختمان .همه سازه ها در معرض تغیرات درجه حرارت قرار دارند تاثیرات تغییر ابعاد ناشی از انبساط و انقباظ حرارتی معمولا معادل تاثیرات بارهای بزرگ و بحرانی میباشد به ویژه که ممکن است به علت نامرئی بودن خطرناک نیز باشد.

الزامات سازه ای :پیشرفتهای اخیر درزمینه تولید مواد ،تکنیکهای اجرای ساختمان و روشهای محاسبه سازه ها آزادی های نوینی را در طراحی معماری بوجود آورده اند و دامنه آن را به طور قابل ملاحظه ای گسترش داده اند . این آزادیهای جدید ،سازه های مدرن را از تامین اصول اساسی ، و لازمی که همیشه پایه و اساس یک معماری خوب بوده اند، معاف نمیکند.

این اصول عبارتند از: تعادل ،پایداری ، مقاومت، عملکرد ، اقتصاد و زیبایی.

ماریو سالوادوری در فصلی از کتاب خود به وضعیت اساسی تنش اشاره کرده است.سازه ها هرگاه تحت تاثیر نیرو قرار بگیرند تغییر شکل میدهند ، اگرچه این تغییر شکل ها بندرت توسط چشم غیر مسلح دیده می شوند اما تنشهای متناظر آنها قابل اندازه گیری هستند. نوع و کیفیت تنشها میتواند کاملا پیچیده باشد با وجود این اغلب شامل بر دو وضعیت اساسی میباشند :کشش و فشار.

کشش وضعیتی از تنش است که در آن ذرات مواد تمایل به کشیدگی و جدایی دارند ذرات مواد کابل های فولادی که یک آسانسور را بالا و پایین میبرند بوسیله وزنه آسانسور کشیده میشوند .تحت کشش حاصل از وزن ،کابل ها طویلتر میشوند .افزایش طول از آثار و نتایج کشش میباشد .افزایش طول یک واحد طول را کرنش کششی می نامند . در صورتی که مصالح در محدوده رفتار ارتجاعی خود تحت تنش قرار گیرند ، افزایش طول کابل بستگی به سطح مقطع ،طول آن و مقدار بار وارده دارد . هرچه قطر کابل بزرگتر باشد ،افزایش طول واحد طول کابل کوچکتر خواهد بود در محدوده رفتار ارتجاعی خطی ،کرنش کششی نسبت مستقیم با بار وارد بر واحد سطح مقطع کابل دارد که به آن تنش کششی میگویند.

سالوادوری کشش ساده ، فشار ساده ، برش ساده ، خمش ساده ، را نیز برسی کرده و در باره سازه های کششی و فشاری و تیرها ،قابها و قوسها نیز مباحثی را بیان میکند .نعل درگاه یک تیر ساده است که به وسیله دو ستون نگهداری میشود و بار سقف را تحمل میکند .ستونها اعضای فشاری عمودی هستند که توسط نعل درگاه تحت فشارند ستونها نیز باید در برابر بعضی از بارهای افقی مانند نیروی باد مقاومت کنند.این مقاومت در ستونهای چوبی و فلزی بدلیل توان خمشی آنها در پایه های سنگی یا ساخته شده از مصالح بنایی به خاطر وزن آنهاست . اتصالاتی باید بین تیر و ستونها ایجاد شود تا اینکه باد سقف را از جای خود بلند نکند.

هر چه ساختمان عریض تر و بلندتر شود افزایش تعداد دهانه ها عملی تر محسوب میشود در این صورت سازه موجود به صورت قابی با اعضای مستطیل شکل در می اید که امکان ارتباط آزاد و راحت را در ساختمان فراهم میکند و قادر به تحمل بارهای افقی و عمودی میباشد . تعدادی از اینگونه قابها که به موازات هم قرار گرفته اند و توسط نیروهای افقی به هم متصل شده باشند، سازه های صندوقه ای را تشکیل میدهند که امروز در اکثر سازه های فولادی و بتنی به کار میروند. این قابهای سه بعدی به طور یکپارچه در مقابل کلیه بارهای افقی که از جهات مختلف وارد میشوند مقاومت میکنند ،زیرا ستونها در این سازه میتوانند عضوی از هر دو سیستم قاب که نسبت به هم عمودند ،در نظر گرفته شوند.

آسمانخراش یکی از پیشرفتهای بزرگ در طراحی سازه های جدید به شمار می آید که ساخت آن بوسیله قاب چند طبقه با استفاده از مقاومت زیاد بتن و فولاد میسر شده است. ساختمان امپراستیت در نیویورک که در سال 1930ساخته شد ، دارای 102طبقه و 320متر بلندی است.البته اگر برج 60متری که برای لنگر بالکن ها طراحی شده بود و آنتن تلویزیون 68 متری آن را در نظر نگیریم . ساختمان شرکت بیمه جان هنکاک در شیکاگو ،برجهای مرکز تجارت جهانی در نیویورک و برجهای سیزر در شیکاگو ساخته شدند و ارتفاع آنها بین 366 تا 422 متر است. این ساختمانها دارای سازه های فولادی یا قابهای با دهانه کم در قسمت بیرونی ساختمان هستند .این سازه ها اساسا مانند لوله های فولادی طره شده با مقطع مستطیل شکل عمل میکنند.ساختمانهای بلند لوله ای نیز با به کار گرفتن تعداد قابهای لوله ای شکل ساخته شده اند.

آسمانخراشهای بتنی نمیتوانند به بلندی آسمانخراشهای فولادی برسند،ولی تا ارتفاع بیش از 245 متر رسیده اند .بلندترین آسمانخراش بتنی تا سال 1986 ساختمان واتر تاور در شیکاگو به ارتفاع 273متر بود. این آسمانخراشها معمولا شامل قابهای خارجی و هسته مرکزی ساخته شده از دیوارهای بتنی هستند . سختی جانبی هسته مرکزی نسبت به سختی جانبی قابهای خارجی به اندازه ای زیاد است که مقاومت در برابر نیروهای جانبی ناشی از باد و زلزله در اکثر موارد بوسیله دیوارهای برشی هسته انجام میگیرد .(این دیوارها در برابر بارهای افقی مانند تیر های طره ای در خمش عمل میکنند. نام اشتباه آنها این معنی را میرساند که این دیوارها در برابر برش باد مقاومت میکنند ).

دیوارهای بتنی هسته مرکزی  به علت سختی جانبی شان در ساختمانهای بلند با قابهای خارجی فلزی نیز بکار میروند . به این ترتیب مزایای ستونهای فولادی مقاوم در برابر بارهای صرفا عمودی با مزایای دیوارهای بتنی مقاوم در برابر بارهای جانبی ، ترکیب شده اند قاب فولادی هسته مرکزی یک ساختمان فولادی ممکن است با استفاده از عناصر مورب فولادی یا صفحات پیش ساخته بتنی که در دهانه قابها قرار گیرند نیز سخت گردد.

پروفسور سالوادوری  در ادامه کتاب خود به قابهای جناغی و قوسهای اشاره میکند و در ادامه شبکه ها ورقهای تا شده  خرپا ها را مورد برسی قرار داده و به سقف پرداخته.و بعد از توضیحاتی در مورد انواع سقف ها مینویسد در ایالات متحده کف ساختمانهای فولادی معمولا با ریختن دال بتن بر روی کف فولادی ساخته میشود کف فولادی بر روی تیر های فولادی قرار دارد و به عنوان قالب و نیز تقویت کششی دال بتنی عمل میکند.کف فولادی از ورق نازک گالوانیزه ساخته شده است و به علت مقطع موجدارش تیرهای یکطرفه در دال بتنی ایجاد میکند.سقفهایی نظیر دال وافل تیرچه بلوک و قابهای فضایی و خرپاهای تاکناکا نیز مورد بحث قرار گرفته و بعد از برسی غشا ها و گنبدهای مشبک و انواع گنبد های ژئودزیک گنبد شودلر و گنبد زایس و ...گسیختگی سازه ها را بیان کرده و میگوید:در آخرین تجزیه و تحلیل ،تمام گسیختگی های سازه ای ناشی از اشتباهات انسان هستند،یعنی ناشی از کمبود دانش یا قضاوت صحیح میباشند. اما به منظور دسته بندی میتوان دلایل گسیختگی را به طور کلی ناشی از عوامل زیر دانست:نقص طراحی، نقص ساخت و اجرا ، و یا نقص مصالح.

ماریو سالوادوری در دو فصل پایانی کتاب 370صفحه ای خود به زیباگرایی سازه ای و نتیجه گیری وحس شناخت ، شناخت کمی و کیفی  پرداخته و درمورد زیبایی گرایی و درستی سازه ای میگوید: تحسین زیبایی بندرت احتیاج به درک رفتار سازه ای دارد.یک نمونه مشخص این عدم اهمیت ،تحسین عمومی از شکل سقفی است که به ندرت از نظر سازه ای درک میشود.شکل سهموی هذلولی وقتی بدرستی توسط تکیه گاهها تحمل گردد،بشکل زین اسبی مشخص میشودکه معمولا در طبیعت و هنر با آن روبرو میشویم.چه وقتی این سقف بصورت افقی و صحیح قرار گیرد و چه هنگامی که بصورت عمودی و نا درست قرار گرفته باشد، همواره پیام آن پیام زیبایی است.

ماریو سالوادوری در انتها کتاب خود را اینگونه به پایان میرساند:

در نظر مهندسین و معماران تردیدی وجود ندارد که تنها وقتی فرم های سازه ای مدرن بطور صحیح استفاده میشود که معمار درکی قوی از مسایل سازه ای داشته باشد . البته تحقق این امر مستلزم آن نیست که تمام معماران ریاضیدان باشند،بلکه ضروری است تمامی افرادی که میل دارند مقصود خود را در بنا از طریق اشکال سازه ای بیان کنند ابتدا استفاده از ابزار تجزیه و تحلیل کمی را بخوبی فرا گیرند .آنها بعدها تعجب خواهند کرد که چگونه شناخت حسی تربیت یافته آنها غالبا بدون بکارگیری مهارتهای ریاضی متعدد به راه حل های صحیح منجر میگردد.

رشته سازه بسرعت تحت فشار نیازهای در حال رشد جامعه پیشرفت میکند .مهندسین محاسب و معماران باید در جهت درک متقابل و همکاری پر ثمر هرچه بیشتر تلاش نمایند .باشد که با همکاری متخصص فنی و طراح هنری شکوه بیشتری برای معماری حاصل آید و به این ترتیب خدمات بزرگتری به بشریت صورت گیرد......

 3/9/1393

مهندس خسرو زارع

The winning project is a residential villa of 3 floors with a total of 630 square meters. The villa is part of a major residential complex of 713 units designed by Matteo Nunziati in Jeddah in Saudi Arabia. The origin of the luxurious building is a specific design philosophy, which seeks to reconcile an essential and modern style with the Arabic tradition. The front windows are marked with openable panels that protect from the sunshine and are carved with a Mashrabiya or Shanasheel, an ancient Arabic decoration. The coating material is coral stone typical of the place. The contrast between the rich Arabic decoration and the geometric simplicity of contemporary forms, are major features of this architecture, with a very elegant effect and at the same time simple and functional. .

پروژه برنده یک ویلای مسکونی با 3 طبقه با مجموع 630 متر مربع است. ویلا بخشی از یک مجتمع مسکونی بزرگ از 713 واحد طراحی شده توسط Matteo Nunziati در جده در عربستان سعودی است. منشاء ساختمان لوکس یک فلسفه طراحی خاص است که با سبک سنتی و مدرن با سنت عربی سازگاری دارد. پنجره های جلو با پانل های قابل انعطاف که از آفتاب محافظت می شوند و با مشربیه دکوراسیون عربی باستانی حک شده است. مواد پوشش سنگ مرجانی معمولی از محل است. کنتراست بین دکوراسیون غنی عربی و سادگی هندسی اشکال معاصر، ویژگی های اصلی این معماری است که یک اثر بسیار زیبا و در عین حال ساده و کاربردی است.

When it comes to local architectural styles, the designers of the Ningxia Exhibition Centre had plenty to draw on. The museum is planned for Yinchuan, the 2m-strong capital of Ningxia in the far north-west of China. In fact it’s so far north that it rubs up against Inner Mongolia.

Ningxia – sparsely-populated and mostly desert - is an autonomous region for the Chinese-speaking Hui people, China’s Muslim minority of which there are just shy of 10m across the republic. It was from this group’s heritage that the centre’s architects, Sure, drew its inspiration. “We broke through conventional museum design, taking into consideration the history and the culture of this city,” says Sure, which stands for Sustainable Urban Regeneration and Eco-Architecture.

The practice, which was set up in London in 2006, explains its design thinking. “Our first idea was to use West Xia Helan stone, and using some traditional Chinese techniques we started to work with the stone to create the Islamic pattern. The history of Yinchuan, the tradition of the Chinese Art Stone and the Muslim culture were fused in the design of the Yinchuan Exhibition Centre. It will become a landmark and will be the starting point of the China and Arab Axis; furthermore, Yinchuan is the historical mission of China's bridge to the Arab world.”

طراحان مرکز نمایشگاه نینگشیا هنگامی با الهام از سبک های معماری محلی  به اندازه کافی جذابیت ایجاد کردند. این موزه برای Yinchuan، پایتخت 2 میلیون نفری Ningxia در شمال غرب چین برنامه ریزی شده است.
Ningxia - کم جمعیت و اغلب بیابان - یک منطقه مستقل برای مردم چینی هویی، اقلیت مسلمان چین است . میراث فرهنگی این گروه بود که معماران را به خود جلب کرد. Sure می گوید: "ما با در نظر گرفتن تاریخ و فرهنگ این شهر در ضمن توجه به بازسازی زیست محیطی و محیط زیست معماری طراحی کرده ایم.
درباره این تمرین، که در لندن در سال 2006 آغاز شد می توان  توضیح داد: "اولین ایده  این بود که از سنگ West Xia Helan استفاده شود و با استفاده از تکنیک های چینی سنتی شروع به کار با سنگ برای ایجاد الگوی اسلامی شد. تاریخ یینچوان، سنت هنری چینی چینی و فرهنگ مسلمان در طراحی مرکز نمایشگاه یینچوان متصل شده است. این یک نقطه عطف خواهد بود و نقطه شروع محور چین و عرب خواهد بود؛ علاوه بر این، یینچوان ماموریت تاریخی پل چینی در جهان عرب است. "

دو فصلنامه «پژوهش‌های معماری و محیط»
نشریه گروه معماری دانشگاه زنجان

دوفصلنامه علمی-تخصصی «پژوهش‌های معماری و محیط»، نشریه ای با رویکرد علمی-پژوهشی در مباحث مرتبط با معماری، محیط طبیعی و مصنوع در زمینه های علوم انسانی، هنر و مهندسی است.
صاحب امتیاز: دانشگاه زنجان
مدیر مسئول: دکتر مریم کلامی/ سردبیر: دکتر محمدصادق فلاحت

فراخوان دریافت مقاله:
اولین شماره از این نشریه، تابستان ۹۷ منتشر خواهد شد. در این راستا دبیرخانه نشریه از تمامی اساتید، صاحب نظران و دانشجویان فعال دعوت می نماید در زمینه های ذیل مقالات و دستاوردهای جدید علمی خود را برای انتشار به این نشریه ارسال نمایند.

محورهای مقالات:
معماری
شهرسازی
معماری منظر
علوم محیطی
علوم رفتاری

ایمیل نشریه جهت ارسال مقاله: آدرس ایمیل جهت جلوگیری از رباتهای هرزنامه محافظت شده اند، جهت مشاهده آنها شما نیاز به فعال ساختن جاوا اسكریپت دارید

سایت مرتبط: jaer.znu.ac.ir
دریافت پوستر
منبع خبر: