بیانیه دفتر معماری و طراحی شهری در خصوص چیستی معماری ایرانی - اسلامی به تعبیری مهمترین سند وزارتی در حوزه معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی است. کتابچه بسیار کوچک و مجملی که از معدود سندهای مربوط به معماری اسلامی در طول عمر وزارت مسکن و شهرسازی جمهوری اسلامی ایران بشمار میرود.
این کتابچه در ابعادی کوچک -حدودا 10 در15 - در 61 صفحه و بشمارگان 1000 نسخه در تابستان 1388 شمسی منتشر شده است. مطالعه این اثر کوچک ولی مهم را به علاقمندان حسرتمند اقدامات وزارت مسکن توصیه میکنیم.
در این بیانیه اصول اساسی معماری و شهرسازی ایرانی - اسلامی شامل : مرکزیت، نظم و نظام ، ابهام و ایهام ، تعادل ، کمال گرایی، وحدت و کثرت، تنوع ، هماهنگی با طبیعت ، حرمت و محرمیت ، پرهیز از اسراف ، کامل بودن ، چندکارکردی بودن بناها ، و آرامش اعلام شده است.
همچنین در این بیانیه بناها به سه دسته سرپناه ، ساختمان و معماری تقسیم شده است.
جمع بندی پایانی بیانیه دارای 19 بند است که خلاصه بندها بشرح زیر است:
- اجتناب ناپذیری حذف عوامل منفی موثر در تحقق معماری
- توجه به بستر طبیعی و پتانسیلهای تاریخی فرهنگی
- مسجد محوری در محله و شهر
- معماری ایرانی اسلامی نیازمند ثبات اجتماعی
- تبعیت از ساختار شهرهای فرهنگی
- تاکید بر انواع اقدامات احیای بافت
- تبعیت از ریخت و دانه بندی موجود شهرها
- بهره مندی از نعمات الهی(طبیعت)
- رعایت سلسله مراتب شهری
- بهره گیری از نمادهای صادقانه
- اصل محرمیت
- صیانت از بناهای تاریخی و کشف ارزشهای پنهانشان
- مصالح بومی
- ارتقای کیفی فضای شهری
- انطباق احجام با خطوط طبیعی
- نگهداری باغهای شهری
- فناوری نوین صرفا در خدمت افزایش کیفیت
- لزوم ایجاد مرجعی واحد برای معماری شهرسازی
- حفظ و اشاعه هنرهای سنتی مرتبط و و ابسته