آیت الله "محسن اراکی" دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی عصر روز پنج شنبه طی سخنانی در "نشست اول فقه و شهرسازی؛ افق ها و ضرورت ها" که در مشهد مقدس برگزار شد، اظهار داشت: فقه شهر سازی آن اصول و قواعدی است که در فقه ما برای زندگی شهری و ساختار شهری تبیین شده است.

وی با بیان اینکه در منابع دینی ما فقه جامع ای پیرامون شهرسازی وجود دارد که باید در این زمینه به آن استنباط شود، اظهار داشت: در منابع دینی ما دو نوع شهر وجود دارد و دو گونه شهر تعریف شده که هر کدام احکام خاص خودش را دارد.

آیت الله اراکی افزود: این طور نیست که این دو شهر جدای از هم باشند در حقیقت در هر شهری دو معیار برای شهر وجود دارد که باید هر کدام از این شهر ها از هر دو معیار برخوردار باشد. شهری داریم که در منابع دینی ما این شهر ملاک مهاجر بودن تلقی شده است که هر کس به چنین شهری می پیوندد اعرابی است و این مسئله مسئله بسیار مهمی در منابع دینی ما است، این شهری که پیوستن به آن انسان را مهاجر می کند و کسی که به این شهر نپیوندد اعرابی است؛ ملاکش این است کسی که رهبری سیاسی فرمانروای الهی و نظم اجتماعی الهی را بپذیرد از اعضای این شهر الهی محسوب می شود این همان شهری است که از آن تعبیر به شهر فرافیزیکی یا شهر شرعی می شود این شهر شهر معنوی و شهر شرعی است.

وی افزود: کسی که به این شهر می پیوندد اگر در بیایان هم باشد باز هم عضو این شهر است اما برعکس اگر کسی در متمدن ترین شهر زندگی کند و یا اینکه در کنار رسول اکرم(ص) هم زندگی کند اما عضو این شهر نباشد اعرابی است.

آیت الله اراکی اظهار داشت: هرجا یک ساختار فیزیکی برای شهری شکل می گیرد قطعا این ساختار فیزیکی بر اساس یک ساختار فرا فیزیکی شکل می گیرد و بر پا می شود که آن ساختار فرافیزیکی شهر اسلامی همان چیزی است که ما از آن به هجرت یا شهر ولایی و یا شهر شرعی تعبیر می کنیم و اگر کسی پیوستگی به این شهر پیدا کند هرچند از آن دور هم باشد اما عضو این شهر است.

وی در ادامه بیان اینکه هر شهری مانند یک موجود زنده است که دارای یک جان و یک کالبد است، اظهار داشت: جان شهر همان شهر فرافیزیکی شهر است و یک شهر معنوی است و کالبد این شهر باید به تناسب این جان شهر شکل بگیرد بر این اساس وقتی یک جان برای شهر داریم و آن نظام ولایتی است اینجا مسجد جایگاه ویژه ای پیدا می کند.

آیت الله اراکی با تأکید بر اینکه خداوند در مفهوم دینی ما فرمانروای مطلق و ناظر بر همه شئون ما است، اظهار داشت: در تعالیم اسلامی مسجد مقر فرمانروایی الهی و بیت الله است.

وی افزود: مسجد محل فرمانروا و امام مسجد کسی است که رابط بین مأمومین و فرمانروای مطلق است و لذا مساجد خانه های امام است زیرا امام حجت فرمانروایی بر روی زمین است.

دبیر کل مجمع جهانی تقریب با بیان اینکه بیوت فرمانروایی الهی است اظهار داشت: این بیوت مقر فرمانروایی و قلب تپنده شهر فرافیزیکی و جامعه ولایی است .اینجاست که مسجد در ساختار شهر فیزیکی جایگاه بسیار ویژه ای پیدا می کند.

وی افزود: مسجد اصلی در قلب شهر قرار می گیرد و مساجد دیگر در محله های مختلف شهر ایجاد می شود که این محله های مختلف نیز در اطراف این مسجد اصلی بنا می شوند.

ایت الله اراکی افزود: وقتی جان شهر با تعریف شهر فرافیزیکی شناسانده می شود ساختمان ها نیز باید طوری بنا شود که نمایی از این شهر فرا فیزیکی داشته باشد زیرا شهر فرافیزیکی در ساختار شهر فیزیکی بسیار اثر گذار است.

آیت الله اراکی در ادامه این نشست با اشاره به اینکه در شهر معنوی و ولایی دو نوع ارتباط وجود دارد یکی ارتباط طولی و دیگری ارتباط عرضی، اظهار داشت: ارتباط طولی همان است که به ولایت طولی تعبیر می شود و ارتباط عرضی نیز همان ولایت عرضی است، شهر ولایی هم باید رابطه طولی و هم رابطه عرضی را تأمین کند.

وی افزود: رابطه بیت، رابطه همسایگی و رابطه هموطن یک شهر را شکل می دهند و اینها با یکدیگر رابطه عرضی را شکل می دهند.

آیت الله اراکی با بیان اینکه آنچه امروز در شهر سازی وجود دارد مطلوب شرع نیست اظهار داشت: روایات بسیار زیادی داریم که نهی از ایجاد ساختمان های بلند می کند علاوه بر این مردم باید در زندگی شهری با آیات الهی در ارتباط باشند و آسمان و ستارگان و طلوع و غروب خورشید را ببینند.

وی تأکید کرد: ساختار فیزیکی شهر ها باید به گونه ای باشد که ارتباط مردم با نشانه های الهی را تحقق ببخشد، اگر شهر بر اساس موازین شرعی ساخته شود روحیه مردم تغییر می کند و مردمی که در شهر شرعی زندگی می کنند به خودی خود بر اساس موازین شرعی رشد خواهند کرد.

ایشان در این سخنرانی به سه اصل برآمده از فقه و دین برای  حوزه شهرسازی اشاره کردند. مواطنه، جوار و بیت سه اصلی بود که به آن اشاره شد.

رابطه مواطنه شامل ولایت طولی و عرضی ، رابطه جوار شامل توسعه افقی و مقابل هم ساختن خانه ها ست. و رابطه  بیت شامل نگاه به بیت به عنوان اولین سلول  بافت اجتماعی است.

در اینجا مباحثه ای خواندنی با آقای مهندس محمد هادی عرفان ، مدیریت وبگاه مرکز مطالعات حکمت – دانش و فن معماری و شهرسازی ایرانی اسلام و مدرس معماری در خصوص شناخت زیبایی قرار داده شده است. شما را به خواندن این مباحثه دعوت می کنم.

-  به نظر شما زیبایی چیست و مرجع شناخت زیبایی کجا است؟

راستش بحث زیبایی خیلی خیلی گسترده است .از علامه جعفری تا هربرت رید -آنهم فقط از معاصرین- تعاریف کاملا متفاوتی از زیبایی ارائه داده اند. و نمیتوان به راحتی هم از این تعاریف که عموما برگفته از مطالعه و نکته سنجی است عبور کرد. نمیدانم، چراکه زیبایی از منظر کلام و فلسفه تعاریف متفاوتی می شود. عده ای مانند افلاطون زیبایی را برمیگردانند به عالم مُثُل که به عقیده افلاطون عالمی تجریدی است و آنجا مرتبه ای بالاتر از عالم فعلی است.
عده ای مانند هایدگر و طرفدارانش اعتقاد دارند . که تلقی از زیبایی امری است که در خلقت انسان توسط آن چیزی که او آن را خدا نمی نامد متعین شده است .
کسانی همچون ملاصدرا و متکلمین اسلامی معتقدند که تلقی بشر از زیبایی امری است که خالق در ما نهاده و به همین دلیل هم مثلاَ ما از تقارن خوشمان می آید و کسی نیست که عمداً از تقارن بدش بیاید.

- چرا عده ای از انسان ها تصور متفاوتی از  زیبایی دارند؟

اعتقاد بنده حقیر هم این است که فیض الهی در مرتبه وجودی هر انسانی نوعی زیبایی شناسی را ایجاد میکند. بر اساس تئوری ملاصدرا که قائل به انسان هایی با مرتبه وجودی جماد و نبات و حیوان و انسان است،این حس زیبایی شناسی میتواند کاملا تنوع داشته باشد. البته در اصول یکی است. ولی کسی که در مرحله جماد است آنقدر روح کرختی دارد که عموما احساس زیبایی شناسی او ریشه غریزی دارد -البته به تعبیر بنده – ولی کسی که به مرحله انسان کامل رسیده زیبایی شناسی اش گره با عالم بالا خورده و زخرف ها و بزک های مرسوم نمیتوانند او را بفریبند.

به عنوان مثال رنگ قرمز رنگ تحریک جنسی هم هست. اگر فردی با مرتبه حیوان به لب قرمز یک زن نگاه کند احساسی متفاوت با دیدن اتفاقی و غیر عمد یک انسان کامل از همان لب دارد.
به همین خاطر هم میبینید که چشم چرانی در آدمهای دارای مرتبه حیوان خیلی امری عادی است. و توجه شان در  زیبایی شناسی هم به مقولات محرک هویت جنسی بر می گردد.
به این اضافه کنید که آدمهای دارای سیر و سلوک قبض و بسطهای متوالی روحی دارند. بنابراین حالاتی متفاوت و متنوع به ایشان دست میدهد. لذا شاید بهتر باشد قطعی بحث زیبایی شناسی را نبست . شما یک روز که صبح به علتی با حالی معنوی و خوش ا زخواب برمیخیزید تلقی متفاوتی از دور و برتان دارید . نقل است که امام به بازشدن غنچه های حیاط خانه شان در جماران هم توجه داشتند. که البته نشانه اوج زلالی و پختگی روح است که آدمی با آن همه گرفتاری به این موضوعات هم توجه کند. یا مثلا شهید چمران یکبار در مسیر رفت به سوسنگرد جیپ را نگه میدارد .میایستد.میرود داخل علفزار ، پرنده کوچکی را پانسمان میکند ، وسپس سوار جیپ شده و به راهش ادامه میدهد ، و میرود که بجنگد. این قدرت روحی قطعا تلقی اش از زیبایی خیلی عمیق تر و بی بدیل تر از فلان نقاش شبه روشنفکر با موهای نامتعارف است.

-  سواد بصری چیست و چه تعریفی دارد و چگونه می توان سواد بصری را تقویت کرد؟

بحث سواد بصری به نظر من ریشه در اموری از جمله گرافیک دارد ، و به نظر حقیر ردپای یهودیت تحریف شده در تولد گرافیک قابل بررسی است. اینکه شما به جای کلمه از شکل استفاده کنی به خودی خود مخل تفکر است. یعنی به تعبیر دقیق کلمه ، تو با استفاده از شکل تصویر را جایگزین تصور کرده ای ، و در واقع هویت تفکری مخاطبت را انکار کرده ای.
اگر بتوان از این مهلکه جان سالم بدر برد خود سواد بصری به عنوان تنها یک تکنیک و نه بیشتر قابل تقویت است. و مثل اکثر مهارتها با تمرین بهبود مییابد.
امیدوارم خسته نشده باشید.

- در صورت امکان این قسمت از صحبت های خود را بیشتر باز کنید :

“اما بحث سواد بصری به نظر من ریشه در اموری ازجمله گرافیک دارد. و به نظر حقیر ردپای یهودیت تحریف شده در تولد گرافیک قابل بررسی است. اینکه شما به جای کلمه از شکل استفاده کنی به خودی خود مخل تفکر است. یعنی به تعبیر دقیق کلمه تو با استفاده از شکل تصویر را جایگزین تصور کرده ای.و در واقع هویت تفکری مخاطبت را انکار کرده ای.”

شیطان برای اولین بار برای کسانی که از درگذشت نوح پیامبر علی نبینا و آله و علیه السلام نالان بودند مجسمه ای از او ساخت و گفت حال که دلتان برای نوح تنگ میشود بیایید و با این  مجسمه گفتگو کنید و این چنین بت پرستی متولد شد.

همچنین نخستین بار یهودیان بودند که در دوره حضور حضرت موسی علی نبینا و آله و علیه السلام در کوه طور بواسطه ساخت گوساله سامری مفهوم خدا را در مجسمه گوساله مجسم کردند و بجای تفکر در باب مفهوم عبادت به تصویرسازی و تجسد برای این مفهوم ماورایی پرداختند.

لذا من تصور میکنم ریشه تبدیل جریان تفکر به تصویر از همین جا شروع شد. از سویی دیگر جریان های یهودی-فراماسونی که ریشه در تمدن مصر داشتند این حلقه را تا به امروز به نظر حقیر ادامه داده اند. یعنی تبدیل مفاهیم دینی به مجسمه در هنر مسیحی هم به همین جا برمیگردد .زیرا ساخت و معماری کلیساها در قرون وسطی در انحصار معماران یهودی و فراماسون بود.

فرزند این اتفاق به مدد نکنولوژی چند امر است:

۱- تولد تفکر ریاضیایی و در نتیجه تولد کامپیوتر

۲-  تولد سینما که اوج تصویر سازی است و  تفکر مخاطب با ظهور سینما کمترین نقش را در افرینش هنر به خود میگیرد.

۳-  از تلاقی موج سینما با تکنولوژی رایانه عملا جهشی بنام گرافیک رخ میدهد که در آن با بازگشتی به خط هیروگلیف زبانها نادیده گرفته شده و همه چیز با نماد معرفی میشوند. مانند حضور قوی گرافیک در تابلوهای راهنما در فرودگاه ها و پایانه ها و علائم راهنمایی و رانندگی.و نشت این سبک به مقوله طراحی پوستر وتبدیل گرافیک به زبان بین المللی فارغ از همه زبانها

البته منکر توانمندیهای گرافیک و نقاط مثبت آن به هیچ وجه نمیتوان شد.امروز گرافیک خصوصاً در رسانه ها حضوری پررنگ و موثر دارد و ابزار دست اربابان رسانه است.

- فرموده بودید :

“خود سواد بصری به عنوان تنها یک تکنیک و نه بیشتر قابل تقویت است. و مثل اکثر مهارتها با تمرین بهبود مییابد.”
آیا هر کسی می تواند دارای سواد بصری باشد؟ آیا تحصیلات آکادمیک -همچنان که دررشته های مهندسی تاثیر گزار است- می تواند بر پرورش سواد بصری موثر باشد یا مسائل دیگری تاثیرگذار است؟
با توجه به تعریفی که در مورد تاثیر معنویت بر زیبایی شناسی داشتید ، می توان با توجه به امور معنوی سواد بصری را نیز تقویت کرد؟

نکته آخر در رشد و تقویت سواد بصری تمرین دست و چشم با هم مهم است .یعنی طراحی دست آزاد+زلال نمودن سرچشمه های روحی حس زیبایی شناسی.روح های زلال و جسم های توانمند در طراحی دست آزاد میتوانند به سلیقه متعالی سواد بصری نزدیک شوند.